From democracy to pluricracy
The powers of role-games in decision-loops
Otto B. Wiersma

19 Dec 2005 – 2 Apr 2008 (last update)

abstracts home
 
keywords: democracy, pluricracy, decision-loop, role-game, power
 
Introduction
  
The concept democracy assumes that the people (demos) decides.
This never has been the case, not even with direct democracy, like in the Greek polis, where only the happy few decided for all men, women, slaves and children.
Also with indirect democracy elected representatives only partialy realize a relation between represented citizens and the decisions taken.
The decisions that count on the scales between demos and globos are more and more influenced by a plurality of non-elected powers.
Of democracy only some notions are left as marginal ideal (mainly for local use). This democratic ideal no longer covers the factual plurality of elected, non-elected and hardly controlable powers, which I call pluricracy.
Below I start with an overview of the kind of problems that call for pluricracy, because pure political institutions no longer manage the related decision-loops on their own or decisively.
The concepts role-game (..) and decision-loop (..) will be presented in separate sections.
After that I analyze the strengths and weaknesses of the concept democracy facing local, regional and global problems.
The next section describes more in detail the concept pluricracy and the way it works in the analysis of a plurality of related decision-loops.
The sketch ends with some conclusions.
 
 
Problems
 
Society deals with continuously changing problems without definite solutions. That’s why the scientific model of a straight path from problem to proof (as definite solution of a well-defined problem) does not hold for societal problems.
A better model is a manifold of related decision-loops in which problems are redefined, information is reorganized, arguments are rebalanced and temporal solutions are recreated, and all that continuously.
 
Examples of related developments and their problems that are involved in decision-loops on societal levels, are:
 
 
Decision-loops
  
Decision-loops can be identified within institutions and organizations (like state-departments, political parties, companies, IMF, WTO). (..)
 
 
Role-games
 (..)
 
 
Democracy
 (..)
 
Pluricracy
 (..)
 
Conclusions
 (..)
 

Links to places on this page where you can find abstracts of / about:
  

Links naar abstracts in het Nederlands

  
Berns, G., Kringloop en woekering, 1998
Th. Dalrymple, Leven aan de onderkant. Het systeem dat de onderklasse in stand houdt, 2004 (GB 2001)
Paul Scheffer, Het land van aankomst, 2007

Sites
  
CIA The World Factbook
Khan, I., UNDERSTANDING CORPORATE COMPLICITY: EXTENDING THE NOTION BEYOND EXISTING LAWS


Literature
  
Berns, G., Kringloop en woekering, 1998
Braithwaite, J. & P. Drahos, Global Business Regulation, 2000
Th. Dalrymple, Leven aan de onderkant. Het systeem dat de onderklasse in stand houdt, 2004
Pogge, Th., World Poverty and Human Rights, 2002
Putnam, R.D., R. Leonardi & R.Y. Nanetti, Making Democracy Work. Civic Traditions in Modern Italy, 1993
Putnam, R.D., Bowling Alone, 2000
Rawls, J., A Theory of Justice, 1971
Rawls, J., The Law of Peoples, 1999
Scheffer, P., Het land van aankomst, 2007
Singer, P., One World. The Ethics of Globalization, 2002
 

Abstracts in this file
 CIA The World Factbook
http://www.odci.gov/cia/publications/factbook/print/xx.html
The planet's population continues to explode: from 1 billion in 1820, to 2 billion in 1930, 3 billion in 1960, 4 billion in 1974, 5 billion in 1988, and 6 billion in 2000. For the 21st century, the continued exponential growth in science and technology raises both hopes (e.g., advances in medicine) and fears (e.g., development of even more lethal weapons of war).
Natural resources: the rapid depletion of nonrenewable mineral resources, the depletion of forest areas and wetlands, the extinction of animal and plant species, and the deterioration in air and water quality (especially in Eastern Europe, the former USSR, and China) pose serious long-term problems that governments and peoples are only beginning to address
Natural hazards: large areas subject to severe weather (tropical cyclones), natural disasters (earthquakes, landslides, tsunamis, volcanic eruptions)
Environment - current issues: large areas subject to overpopulation, industrial disasters,pollution (air, water, acid rain, toxic substances), loss of vegetation (overgrazing, deforestation, desertification), loss of wildlife, soil degradation, soil depletion, erosion
271 nations, dependent areas, and other entities
The developing nations also varied in their growth results, with many countries facing population increases that erode gains in output. Externally, the nation-state, as a bedrock economic-political institution, is steadily losing control over international flows of people, goods, funds, and technology. Internally, the central government often finds its control over resources slipping as separatist regional movements - typically based on ethnicity - gain momentum, e.g., in many of the successor states of the former Soviet Union, in the former Yugoslavia, in India, in Iraq, in Indonesia, and in Canada. Externally, the central government is losing decisionmaking powers to international bodies, notably the EU. In Western Europe, governments face the difficult political problem of channeling resources away from welfare programs in order to increase investment and strengthen incentives to seek employment. The addition of 80 million people each year to an already overcrowded globe is exacerbating the problems of pollution, desertification, underemployment, epidemics, and famine. Because of their own internal problems and priorities, the industrialized countries devote insufficient resources to deal effectively with the poorer areas of the world, which, at least from an economic point of view, are becoming further marginalized.
Military expenditures: aggregate real expenditure on arms worldwide has increased in the beginning of the 21st century, with the largest increase in the US; a rough estimate for 2005 is $1.2 trillion (at puchasing power parity) or 2% of Gross World Product (2005 est.)
Territorial disputes may evolve from historical and/or cultural claims, or they may be brought on by resource competition; ethnic and cultural clashes continue to be responsible for much of the territorial fragmentation around the world; disputes over islands at sea or in rivers frequently form the source of territorial and boundary conflict; other sources of contention include access to water and mineral (especially petroleum) resources, fisheries, and arable land; nonetheless, most nations cooperate to clarify their international boundaries and to resolve territorial and resource disputes peacefully; regional discord today prevails not so much between the armed forces of independent states as between stateless armed entities that detract from the sustenance and welfare of local populations, leaving the community of nations to cope with resultant refugees, hunger, disease, impoverishment, and environmental degradation
Refugees and internally displaced persons: the United Nations High Commissioner for Refugees (UNHCR) estimated that in December 2004 there was a global population of 9.2 million refugees, the lowest number in 25 years, and as many as 25 million IDPs in over 49 countries (2005)
 
Khan, I., UNDERSTANDING CORPORATE COMPLICITY: EXTENDING THE NOTION BEYOND EXISTING LAWS
The Second Principle of the Global Compact calls upon companies not to be complicit in human rights abuses. UN Norms commentary specifically states:
"Transnational corporations and other business enterprises shall have the responsibility to use due diligence in ensuring that their activities do not contribute directly or indirectly to human abuses (sic), and that they do not directly or indirectly benefit from abuses of which they were aware or ought to have been aware….. Transnational corporations and other business enterprises shall inform themselves of the human rights impact of their principal activities and major proposed activities so that they can further avoid complicity in human rights abuses. The Norms may not be used by States as an excuse for failing to take action to protect human rights, for example, through the enforcement of existing laws.
Corporate complicity is an emerging area of law – it is also an area where moral questions are as important as legal ones – at least until there is more legal clarity - of what is good practice, what is right and wrong, fair and unfair. (..)
Key considerations are:
Proximity: How close is the company to the violation? The higher proximity, the higher the likelihood of complicity.
Knowledge and Awareness: Did the company know, or should have known about the abuse?
Benefit: Does the company benefit from the abuse? Any benefit the company derives as a consequence of the abuses raises the risk of complicity.
 
 
Putnam, R.D. Bowling Alone, 2000
Describing the induction of this new generation into the civil rights struggles of the 1960s, sociologist Doug McAdam emphasizes their self-assurance:
We were a "can do" people, who accomplished whatever we set out to do. We had licked the Depression, turned the tide in World War II, and rebuilt Europe after the war (..)
The baby boom meant that America's population was unusually young, whereas civic involvement generally doesn't bloom until middle age. (..) could look forward to swelling membership rolls in the 1980s, when the boomers would reach the peak "joining" years of the life cycle.
changing character of American society in terms of the concept of "social capital." By analogy with notions of physical capital and human capital -- tools and training that enhance individual productivity -- the core idea of social capital theory is that social networks have value. Just as a screwdriver (physical capital) or a college education (human capital) can increase productivity (both individual and collective), so too social contacts affect the productivity of individuals and groups. (..) "social capital" calls attention to the fact that civic virtue is most powerful when embedded in a dense network of reciprocal social relations.
generalized reciprocity: I'll do this for you without expecting anything specific back from you, in the confident expectation that someone else will do something for me down the road. (..) A society characterized by generalized reciprocity is more efficient than a distrustful society. (..) Dense social ties facilitate gossip and other valuable ways of cultivating reputation -- an essential foundation for trust in a complex society.
The external effects of social capital are by no means always positive. (..) Urban gangs, NIMBY ("not in my backyard") movements, and power elites often exploit social capital to achieve ends that are antisocial from a wider perspective. [OBW tribalism] (..) Therefore it is important to ask how the positive consequences of social capital -- mutual support, cooperation, trust, institutional effectiveness -- can be maximized and the negative manifestations -- sectarianism, ethnocentrism, corruption -- minimized.
Of all the dimensions along which forms of social capital vary, perhaps the most important is the distinction between bridging (or inclusive) and bonding (or exclusive). (..) Bonding social capital is, as Xavier de Souza Briggs puts it, good for "getting by," but bridging social capital is crucial for "getting ahead." (..) bonding and bridging are not "either-or" categories into which social networks can be neatly divided, but "more or less" dimensions along which we can compare different forms of social capital.

Our national myths [of rugged individualism] often exaggerate the role of individual heroes and understate the importance of collective effort.
At the conclusion of the twentieth century, ordinary Americans shared a sense of civic malaise. (..) In 1992 three-quarters of the U.S. workforce said that "the breakdown of community" and "selfishness" were "serious" or "extremely serious" problems in America. (..) In several surveys in 1999 two-thirds of Americans said that America's civic life had weakened in recent years. (..) American history carefully examined is a story of ups and downs in civic engagement, not just downs. (..) Perhaps the younger generation today is no less engaged than their predecessors, but engaged in new ways.
The dominant theme is simple: For the first two-thirds of the twentieth century a powerful tide bore Americans into ever deeper engagement in the life of their communities, but a few decades ago -- silently, without warning -- that tide reversed and we were overtaken by a treacherous rip current. Without at first noticing, we have been pulled apart from one another and from our communities over the last third of the century.
Section III explores a wide range of possible explanations
Section IV: We shall review hard evidence that our schools and neighborhoods don't work so well when community bonds slacken, that our economy, our democracy, and even our health and happiness depend on adequate stocks of social capital.
V Possible therapies. (..) we Americans need to reconnect with one another. That is the simple argument of this book.
  

Abstracts in het Nederlands

Berns, G., Kringloop en woekering, 1998
Relatie economie en politiek.
Bern’s frame of reference is de tegenstelling:
identiteitsfilosofie differentiefilosofie
gedachten hebben een vaste inhoud, bepaald door context en intenties;
woorden zeggen iets (constatief) en doen iets (performatief)		 de herhaalbaarheid van gedachten is problematisch: iterabiliteit (herhaling gaat gepaard met verandering – iter=’ander’ in sanskriet);
elke ervaring staat in een netwerk van verwijzingen, ook elke handeling is altijd verandering
God, Geest, Materie, Geschiedenis, Subjectiviteit e.d. als vast met zichzelf identiek ‘punt’ strikte identiteit breekt stuk op iteratie
deze ‘vaste identieit’ zet alle dingen in een kader en verleent ze duidelijke betekenissen denken (als dynamisch proces) en kennen (als het neutraliseren van de referent) zijn verstrengeld en vaak is er sprake van onbeslisbaarheid tussen betekenissen
hiërarchisering van de werkelijkheid:
politiek boven economie (Aristoteles),
andere voorbeelden: geest-materie, ziel-lichaam, mens-dier, man-vrouw, theorie-praktijk		 deconstructieve ontleding van hiërarchieën; afbakeningen zijn niet vanzelfsprekend of natuurlijk; ‘het andere’ houdt elke context open
 
 
Economie is het berekenend uitstellen (reserveren) en veronderstelt toekomstige tekorten (schaarste) en brengt de rol van tijd in rekening (bv de tijd die verloopt tussen zaaien – het oogsten van graan – het bakken brood).
Er zijn geen constante verbanden tussen economische grootheden (itt natuurkundige wetten) – economische modellen bevatten gedragsvergelijkingen (generieke relaties tussen variabelen) (95-97).
Voorbeelden van economische samenhangen:
kringloop: hoe keert de ingezette waarde [van arbeid, goed, geld] terug – als hetzelfde of anders? En wat verzekert de terugkeer van de ingezette waarde (wat bv een structureel probleem is bij geld)?
woekering: de iteratieve kringloop is een ‘usure’, een woekerend verbruik, een productieve slijtage, sc economie brengt altijd offers en vergt slachtoffers.
 
Aristoteles onderscheidt
poièsis praxis
technè phronèsis, prudentia, verstandigheid
maken (technisch) handelen (moreel)
goed (met gebruikswaarde, ruilwaarde en spaarwaarde)
OBW een leven vol goederen		 een goed leven (<> max genot)
OBW een vol goed leven / een goed gevuld leven
privaat publiek
economie
oikos (huishouding) nomoi (wetten)		 politiek
polis (stadstaat)
Aristoteles wil de economie die gericht is op het vermeerderen van goed (en die daarin qq grenzeloos werkt) laten begrenzen door het handelen tbv het goede leven.
 
Adam Smith (1723-1790) werkte parallel aan zijn Theory of Moral Sentiments (TMS, eerste uitgave in 1759, laatste in 1790) en aan zijn Wealth of Nations (WN eerste uitgave in 1776), dus aan ethiek en economie.
De natuur regelt alles met het oog op ‘the happiness and perfection of the species’. Daarbij bepaalt de natuurlijke aanleg (werkoorzakelijkheid) het streven meer dan rationeel inzicht (doeloorzakelijkheid). De mens kan zich door sympathie verplaatsen in anderen, maar deze sympathie is asymmetrisch: het is gemakkelijker te sympathiseren met blijdschap/vreugde dan met ellende/verdriet. Vandaar de voorkeur voor rijken en geslaagden en de geneigdheid het voorwerp van aandacht en goedkeuring te zijn (met alle gevaren van corruptie en ijdelheid van dien). Het sociale effect van deze twijfelachtige deugden is echter positief: rust en orde in de maatschappij. In zekere zin wordt de mens door de natuur ‘misleid": de natuur buit onze gebreken uit om haar doel (happiness and perfection) te bereiken: de ‘invisible hand’.
Rijkdom is misleidend, want fysiek niet noodzakelijk. Maar bezitsongelijkheid leidt uiteindelijk wel tot meer geluk voor allen. [OBW generalisering die niet overal opgaat – zie de landen waar grote bezitsongelijkheid leidt tot meer ellende voor de bezitslozen – wat met name opgaat als de grootbezitters het profijt van hun bezittingen kunnen halen uit andere landen, bv dmv kapitaalvlucht. (..) Onderliggend principe: gebrek aan evenwicht leidt tot dynamiek – als je dynamiek in een systeem wilt, moet je het systeem structureel uit balans houden. De vraag bij elke denkbare onbalans is steeds: bij welke mate van onbalans is deze specifieke onbalans productief of contra-productief tav de ontwikkeling van het systeem als geheel?] S: het streven naar eigenbelang maximaliseert het nationaal product > groei van vraag naar arbeid > toenemende welvaart van de arbeidende stand. Zo beantwoorden uiteindelijk de orde van het nut (de economie) en de orde van de deugd (ethiek) aan elkaar (vs Bernard Mandeville (1670-1733, De fabel van de bijen, 1714) die, eveneens uitgaande van de gebreken en ondeugden van de mens, cynisch de lof van de immoraliteit lijkt te zingen door ondeugden een zegen voor de maatschappij te noemen).
Het recht is een randvoorwaarde voor een bloeiende economie (bescherming eigendom, afdwingen naleving contracten en betaling van schulden).
Als grootste verkwisters van de samenleving ziet S de regeerders die een groot deel van het nationaal product aanwenden voor onproductieve arbeid. [OBW ernstiger nog is de contra-productieve bureaucratische arbeid waarmee overheden de productieve arbeiders demotiverend lastig vallen]
S: ‘The universal happiness of all rational and sensible beings is the business of God, and not of man. (TMS, 348)
[
Toepassing van S rond 2000: economische vrijheid bevordert economische groei en economische gelijkheid, mits een overheid mbv belastingen en subsidies de ‘externe effecten’ (zoals bv milieuschade) corrigeert en streeft naar een norm voor redelijke inkomensverdeling.
Vergelijk bv de Scandinavische landen en de VS in 2005
:
2005 % overheid in bnp GINI index (0 bij volkomen gelijke inkomensverdeling) koopkracht per hoofd vd bevolking per gewerkt uur
Scandinavische landen 52.7 25.6 49.3
VS 36.5 40.8 48.8
toont: economische productiviteit niet lager bij gelijkere inkomensverdeling
OBW echter: % overheid in bnp hoe te verklaren – politieke keuzen of …?
]
 
Karl Marx ziet een tegenstelling tussen een socialiserende productie (die mensen verbindt) en het privé-eigendom van productiemiddelen (machines, grondstoffen, arbeidsvermogen). Kapitaal is wel een voorwaarde voor winst (meerwaarde als het verschil tussen gebruikswaarde en ruilwaarde), maar niet de bron ervan – dat is in de ogen van Marx de arbeid. De kapitaal-accumulatie wortelt volgens M historisch gezien niet in de vlijtigheid, intelligentie en spaarzaamheid van de elites, maar in hun gewelddadige roofzucht (bv grondonteigening van de boeren eind 15e eeuw, grondstoffenroof ttv kolonialisme). Daarna bepaalt kapitaal mee de maatschappelijke verhoudingen: klassen als bepaalde verhoudingen tot de productiemiddelen.
 
Van dualisme (Real– Ideal) naar differentialisme
1840 Lotze: waarde als concept van economie naar ethiek, terwijl de economen conceptueel van waarde naar prijs schuiven. Waarde als aanduiding van de objectiviteit van ideële voorwerpen (oiv de reductie van ‘zijn’ tot ‘feitelijkheid’).
Plato: aprioristische idealiteit (idee als subject)
Descartes: aprioristische idealiteit als voorstelling (subjectiviteit vd mens)
Kant: scheiding van het noumenale en het fenomenale, zijn en behoren (transcendentaal subject)
Hegel: das Ideale gilt, das Reale ist, maar uiteindelijk vallen het verabsoluteerde subject en werkelijkheid samen.
Nietzsche: bevrijding van de subjectiviteit als machtswil (zelfverwerkelijking).
Heidegger: Nietzsche heeft de metafysica in de kringloop (de eeuwige terugkeer van hetzelfde) voltooid.
Franse differentie-filosofen: Nietzsche heeft de metafysische kringloop opengebroken voor woekeringen (overgangen in het andere).
Berns: zo blijven ook economie en politiek niet zichzelf, maar ze gaan in elkaar over in compromissen, de woekerende werking van het andere in de terugkeer van hetzelfde (165).
 
Eind 16e eeuw opkomst van de staat als maatschappelijke grootheid (breken van de macht van de adel en het neutraliseren van de verhoudingen tussen religies (oiv de godsdienstoorlogen). Wel voortzetting van het traditionele dualisme tussen maatschappij en staat, maar anders ingevuld:
privaat openbaar
civil society staatkundig leven
civielrecht staatsrecht, volkenrechtelijk subject, geweldsmonopolie
eigenbelang bepaalt de relaties, eventuele samenhang [integratie] is de niet-geïntendeerde resultante van deze interacties beroep op algemeen belang (risico van ontaarding in ideologie)
autonome beslissingen tot overeenkomsten > netwerken van overeenkomsten die leiden tot toenemende afhankelijkheid  
maatschappij als geheel van contracten staat als souvereine macht
economisch geïnspireerde regeerkunst juridisch geïnspireerde staatssouvereiniteit
 
1615 Antoine de Montchétien, Traicté de l’oeconomie politique (‘Chacun est (..) portë de son profit particulier’ universeel egoïsme vs Grieks moralisme, eigenbelang > spontane orde, de poltiek moet dan ook geen orde opleggen, maar de impliciete orde door incentives bevorderen).
1755 Rousseau, Discours sur l’economique politique
1890 Marshall, Principles of Economics (het economische vanuit eigen beginselen geanalyseerd, afrekening met het traditionele dualisme van maatschappij en staat).
De openbaarheid wordt geïncorporeerd in het privéleven van mensen, wat de openbaarheid transformeert in maatschappelijkheid en haar zo een privaat karakter geeft: het eigenbelang als natuurlijk beginsel en maatschappelijke samenhang als natuurlijke orde.
Keynes: de vermaatschappelijkte staat is opgenomen in een economische beweging – economie is een dimensie van elke activiteit [OBW sic].
Vermenging van openbaar en privaat af te lezen aan allerleid ontwikkelingen: ambtenaren als managers, universiteiten als ‘ondernemend’, verhouding staten – multinationals, NGO’s.
Hegel stelt tegenover het contractueel universalisme dat er verschillende concrete vormen van staatkundig leven zijn die elk hun ‘volksgeest’ tot gelding brengen ( > communitarisme).
Economie en politiek doordringen elkaar. [als onherleidbare maar compatibele aspecten van het privaat/publieke handelen]
 
Foucault: gouvernementalité (bestuurlijkheid) met de volgende modaliteiten:
Het (neo)liberalisme is er op uit het besturen te minimaliseren en bestrijdt de verbestuurlijking van de staat.
 
Geld kwantificeert sociale verhoudingen door berekening in de samenleving te introduceren.
 
Geld heeft drie functies:
[Geld wordt gebruikt om te rekenen, te ruilen en te reserveren.]
[Geld wordt gebruikt om te waarderen, te betalen en te sparen.]
 
Geld is als teken verwant aan taaltekens en de interpretatie ervan vertoont vergelijkbare invalshoeken:
Geld is een belofte [sc van toekomstige activiteit die de schuld (het krediet) zal voldoen], die alleen geldig is inzoverre mensen erin vertrouwen.
Geld eist vertrouwen om geldig te zijn, maar wist tegelijkertijd vertrouwen uit door berekeningen als interest en inflatie. Daarbij komt onzekerheid tav de ontwikkeling van de economische systemen en de monetaire politiek (die in Europa geen politiek in de eigenlijke zin van het woord meer is, maar zaak van een min of meer onafhankelijke ECB die kan sturen door reserves, garanties, vreemde valuta, rentepolitiek ivm een evenwicht van geldhoeveelheid en het geheel van transacties, gegeven de omloopsnelheid van het geld).
Als geld een waarde gaat vertegenwoordigen in de politieke sfeer, is er het gevaar van omkoping en corruptie – geld levert een voorkeursbehandeling waar burgers een gelijke behandeling zouden mogen verwachten. Corruptie krijgt een kans door de vermaatschappelijking die de wederzijdse afbakening van economie en politiek uitwist. Ook Aristoteles zag in dat, als eenmaal het geld is ingevoerd, de chrematistikè (ruilen met (woeker)winst) ‘kata logon’ uit de economie voortvloeit en de economie grenzen (ook die met de praxis) overschrijdt.
[OBW TODO preciezer overzicht van de factoren die de dynamiek in geldhoeveelheid en geldwaarde bepalen. (..) ]
 
Arbeid. Sinds de 18e eeuw is de samenleving op arbeid gebaseerd, niet alleen economisch, maar ook wb maatschappelijkheid en zelfverwerkelijking (arbeid als middel tot overleven verschuift naar arbeid als levensontplooiing).
 
[OBW vier functies van arbeid:
De verzorgingsstaat institutionaliseert de arbeidsutopie (de gedachte dat arbeid leidt tot behoud van de gemeenschap en mogelijkheid tot ontplooiing). De verzorgingsstaat is echter in een crisis beland (cf marktwerking op gebieden als kunst, onderwijs en gezondheidszorg, souvereiniteitsverlies van de nationale staten, internationalisering, toename maatschappelijke verantwoordelijkheid van het bedrijfsleven). Op de achtergrond hiervan spelen verschillende visies op wat de bron is van gemeenschap en zelfverwerkelijking. De neo-liberalen zien arbeid als de bron, anderen de politieke orde (en pleiten in de lijn daarvan voor een herbezinning op de arbeidsutopie zelf).
Smith: arbeid verschaft vergelijkbaarheid
Hegel: arbeid als toe-eigening, maar het daarmee gepaard gaande contractualisme is niet universeel, wat ook als argument ingebracht kan worden tegen de neo-liberale opvatting van de totale samenleving als bedrijf. Er kan ongelijkheid zijn binnen de sfeer van de arbeid en tegelijkertijd gelijkheid binnen de openbare ruimte.
 
Marx: arbeid binnen het kapitalistische systeem vervreemdt de arbeider
 
Heidegger:vs de technocratische gedachte dat de mens mbv de techniek zijn omgeving kan beheersen en in overeenstemming kan brengen met zijn menselijke doelstellingen. In omgekeerde zin heerst de moderne techniek over de mens. H vs de onderwerping van alles, vs vrijheid als zelfbeschikking en vs waarheid als berekening. H vs het metafysisch nihilisme dat het zijn bepaalt als toe te eigenen materiaal. H minachting voor wetenschap, techniek en democratie. H. roept op tot gelatenheid die vrijheid zou bieden tov de technische macht (een ‘oplossing’ die ingegeven is mede omdat bij hem de praktische rationaliteit is opgenomen in de technische rationaliteit).
Habermas: bij alleen economische rationaliteit is scheefgroei onvermijdelijk. De eindeloosheid van het economisch maken is te voorkomen door te handelen ‘om zich zelfs wil’ (cf Aristoteles’ praxis). Arbeid ontdoen van z’n utopische waarde en (weer) beperken tot middel.
Derrida: arbeid als ont-toe-eigening (de toe-eigening van de natuur is tegelijkertijd een ont-eigening door de menselijke beslissing omdat geen enkele toe-eigening ‘het andere’ recht kan doen, wat oproept tot moraliteit en verantwoordelijkheid (vs Heideggers Gelassenheit).
Arbeid is zowel toe-eigening van het leven als ont-eigening in vervreemding, moeite, en techniciteit (efficiëntie van de arbeid). Arbeid gaat niet op in de kringloop, maar wordt gekenmerkt door openheid. De economie wordt niet bepaald door natuurwetten – er is ruimte voor het ‘gebeurlijke’, zodat moraliteit en immoraliteit een kans krijgen. Geld wist daarbij de afgrenzing van de behoeften tegenover de eindeloosheid van de begeerten en verlangens uit.
Berns. Met name hoog opgeleiden (met leuk, bevredigend werk) pleiten voor arbeid als bron van gemeenschap en zelfverwerkelijking. Dat is echter een eenzijdig argument tegen arbeidstijdverkorting.
Rijnlandmodel: ruimte voor de maatschappelijke verantwoordelijkheid van het bedrijfsleven – meer gericht op bedrijfscontinuïteit dan op winstmaximalisatie.
Angelsaksische model: winstmaximalisatie door middel van productie voor behoeftenbevrediging – daarbij is de arbeid uiteindelijk onderworpen aan de techniek en de eis van efficiëntie.
Berns vs basisinkomen (uitsluiting van arbeid) – arbeidstijdverkorting werkt beter.
Berns concludeert dat de Aristotelische onderschikking van arbeid (poièsis) aan handelen (praxis) niet houdbaar is.
[OBW merkwaardige cross-over vanaf Aristoteles oikonomia resp politica door Verlichting resp Romantiek naar technocratie resp homocratie. Daarin verandert wat vroeger als privaat gezien werd tot macht die de publieke ruimte beheerst, terwijl het vroeger publieke zich (steeds meer) ‘privatiseert’.
Uit de private huishouding (oikonomia) ontwikkelt zich door de Verlichting heen een universalistische en economistische technocratie die een groot stempel drukt op alle facetten van het publieke leven. Uit de publieke sfeer van het onzelfzuchtig handelen van persoonlijkheden ten bate van de gemeenschap ontwikkelt zich door de Romantiek heen een individualistische homocratie waar elke zelfverwerkelijker zich als uniek wil laten gelden. Voorbij het antropocentrisme zou een volgende fase in de lijn van het Romantisch denken de biocratie kunnen zijn: de levende natuur als meest algemeen belang.]
 
 
Th. Dalrymple, Life at the Bottom: The Worldview that Makes the Underclass, 2001.
vert NL Leven aan de onderkant. Het systeem dat de onderklasse in stand houdt, 2004
Een spook waart door de westese wereld: het spook van de onderklasse.
[OBW selectie van mensen die te maken hebben met geweld, misdaad en vernedering en die lijden onder een geestelijke, culturele, emotionele en spirituele verarming, een wereld van gewelddadige mannen, mishandelde vrouwen en aan zichzelf overgelaten kinderen. Zo ongeveer een derde van de bevolging van GB?]
Deze onderklasse is de gevangene geworden van het morele en culturele relativisme. TD: iedereen kent van nature en uit ervaring het verschil tussen goed en kwaad, waarheid en leugen, mooi en lelijk. Het is cynische hypocrisie om te doen of dat verschil er niet is, bv drugsgebruik of slecht onderwijs ‘normaal’ voor andere kinderen, maar niet voor je eigen kinderen.
Geen verantwoordelijkheid nemen voor eigen leven (<door sociale wetenschappen weggeredeneerde vrijheid en verantwoordelijkheid), misdadiger als willoos slachtoffer (‘het mes ging erin’, ‘het geweer ging af’, ‘de heroïne is overal’, beroerde jeugd, … ) van de omstandigheden.
22 gedrag van misbruikende mannen (..) meestal gemakkelijk te voorspellen uit hun verleden en karakter [OBW eeeh… hier wel uitgaan van determinatie?]
23 de schuldige – de intellectuelen die beter hadden moeten weten [OBW eeh…, weer niet zelf verantwoordelijk, maar slachtoffer van de intellectuelen?]
TD vs oneerlijkheid en zelfbedrog. ‘gemakkelijk over te halen’ (om wiskunde of Frans te leren?)
Relatie armoede – criminaliteit statistisch, niet causaal, cf GB en NL: sterke afname armoede, maar ook sterke toename criminaliteit. NL 1960-2003 bevolking met 43% toegenomen, de criminaliteit van 1000%.
vs sociaal-economisch, genetisch of raciaal determinisme
vs professor Pinker’s grammaticale tolerantie
vs zero intolerance
vs zwakkerenindustrie (< verzorgingsstaat)
vs uitvluchten (bv in ‘onbewuste motieven’)
vs idee dat materiële ongelijkheid onrechtvaardig is (bezit is diefstal > diefstal als vorm van gerechtvaardigde vergelding > de ethische dief, 36)
Criminologie heeft de misdaad moreel geneutraliseerd en daardoor bevorderd.
Ontspoorde seksuele revolutie > verval van sociale, contractuele en morele verplichtingen > 70% onwettige kinderen (in achterstandswijken),
44v analyse redenen zelfmoordpogingen – veelal ‘existentiële leegte’, mannen nemen na hun geweldsdelict tegen vrouwen/kinderen vaak een overdosis: chantage, vlucht in de slachtofferrol.
48 vs multiculturalisme – niet alle culturele waarden te verenigen of te verzoenen. Het westerse begrip van individualisering en tolerantie is niet vanzelfsprekend in andere culturen. 56 Veel aspecten van de hindoestaanse en islamitische cultuur (bv eerwraak) zijn niet alleen overenigbaar met de normen van de sociaal-liberale democratie, maar ook met de filosofische en juridische grondslagen ervan. (..) De gedachte dat het mogelijk is om een samenleving te baseren op geen enkele culturele of filosofische vooronderstelling (of dat alle vooronderstellingen gelijk behandeld kunnen worden) is absurd.
59 niet al te subtiele aanwijzingen voor de gewelddadigheid van mannen, waarvoor nogal wat vrouwen ‘moedwillig blind’ zijn. 62 verlangen naar exclusief seksueel bezit én verlangen naar volledige seksuele vrijheid botsen in de seksuele revolutie: seksuele vrijheid voor zichzelf opeisen en seksuele trouw van de anderen verlangen > jaloezie > toename geweld tussen de seksen.
68ff Tatoeëren als ‘oorzaak’ van criminaliteit [geestig stuk].
77ff Dorst naar geestdodend amusement (tv, de zaterdagavond: uitgaan, zuipen, dansvloer, clubs)
86ff Het onderwijs (m.n. de onderwijsbureaucratie die het onderwijs als amusement heeft georganiseerd) slaagt er opmerkelijk goed om kinderen onwetend te houden, stupiditeitscultus (wie slim is, is stom), semi-analfabetisme, rekenblindheid, zeer gering historisch besef, fouten niet corrigeren en kinderen niet laten zitten want dat is niet goed voor hun zelfrespect > persoonlijke en sociale chaos. Bewaart de middenklasse hiermee de macht voor zichzelf door de competitie te beperken? 95 Voor haar minder begaafde en minder dynamische leden heeft die middenklasse luctratieve baantjes gecreëerd, en zo is de onderwijskunde ontstaan.
96ff De hogere cultuur wordt niet (meer) overgenomen door de lagere cultuur. De elite neemt nu juist de lagere cultuur over of benadert deze met hypocriete vleierij (piercings, tatoeages, manier van spreken, grofheid, onbeschaamdheid, wanstaltige rap, vandalisme, vulgariteit). Omdat niets slechter of beter is dan iets anders, is het slechtere beter omdat het volkser is (101). Combinatie van relativisme en antipathie tegen de traditionele cultuur > armste klasse (kaste) bevroren in materiële, verstandelijke en geestelijke armoede (104).
106ff Staatsloterij en andere vormen van gokken (bingo, gokkantoor, casino) als een echte belasting, waarmee de armen indirect betalen voor de pleziertjes van de rijken (mee daardoor gefinancierde orkesten, dansgezelschappen, Royal Opera House, theatergroepen van radicaal-feministische ex-gedetineerden).
129 De 41 medewerkers van het tehuis voor daklozen maken cirkeldiagrammen, terwijl de 91 bewoners zich suf drinken en spuiten. 133 Veel daklozen maken een existentiële keuze voor hun deels sensationele en deels veilige (altijd wel ergens opvang) manier van leven, 135 dat ze zo kunnen leiden omdat de samenleving bereid is om niets van ze te eisen. De ellende neemt toe om de middelen te verkrijgen die nodig zijn om de ellende op te heffen. Het asociale gedrag neemt toe naarmate ‘intellectuelen’ er meer excuses voor vinden.

126ff Verbijsterde derde wereld artsen in de achterstandswijken van een Engelse stad. Niet de armoede is het probleem, maar het weigeren hun gedrag te laten begrenzen (140). Niet eten koken en een gezamelijke maaltijd en gesprekken, maar elk voor zich fastfood eten voor de tv. (142) Verzorgingsstaat als een besmettelijke ziekte van gesubsidieerde apathie die het leven van de mensen die er zogenaamd van profiteren, volkomen verduistert (144).
146ff Moeite om aan een achterstandssituatie te ontworstelen. Weinig hulp vanuit het eigen milieu en ook al niet van de autoriteiten. De achterstandswijken laten zien wat er gebeurt als zowel de bevolking als de overheid niet meer gelooft in een hiërarchie van waarden. De daar ingesloten intelligenten vernietigen zichzelf, de gevoeligen wanhopen en de grofheid overwint. Ortega y Gasset: ‘De afwezigheid van standaarden is het begin van barbarij.’ (157).
158ff Blank en zwart verenigd in een folie à deux: de zwarten zijn bang dat alle blanken racisten zijn en de blanken zijn bang dat alle zwarten hen van racisme zullen beschuldigen. Daardoor sterven onschuldigen (aantal voorbeelden van te grote terughoudendheid van politie, justitie, artsen).
169ff Frankrijk. Vergelijkbare problemen onderwijs en criminaliteit, laksheid van het Franse strafrechtsysteem, de politie werkt resultaatgericht (minder geregistreerde misdaad = beter resultaat), 1959 – 2001 bevolkingsgroei van 20%, groei geregistreerde misdaad 600%. Miljoenen immigranten (nodig als arbeidskrachten tussen 1950 t/m 1970 ivm de industriële expansie) in sociale woningbouw uit de koker van de totalitaire architect Le Corbusier (Zwitser): enorme flats langs angstaanjagende pleinen.
[ OBW Opvallend dat de Franse stadswijk-geometrie van Le Corbusier door TH getypeerd wordt als onmenselijk, liefdeloos, hoekig, ijzingwekkend, tiranniek (LC ziet de rechte lijn en rechte hoek als sleutel voor het bereiken van ‘wijsheid, deugd, schoonheid en efficiëntie’), terwijl J.H. van den Berg een door diezelfde Le Corbusier ontworpen kapelletje (Notre Dame du Haut in Ronchamp) als teken van spirituele hoop ziet.]
In die achterstandswijken is een anti-maatschappij ontstaan, de bevolking ervan leeft in een afgrond van haat en wantrouwen tov de ‘officiële’ Franse maatschappij. De politie is gehaat, hulpverleners (bv brandweerlieden, ambulancepersoneel) worden aangevallen. Overmatige controle is daar gecombineerd met volstrekte verwaarlozing. Lippendienst van de multiculturalisten aan rappers met walgelijke teksten. Starre arbeidsmarktregels verergeren de werkeloosheid, waarvan de last onevenredig rust op de migranten(kinderen). Recht en orde zoek in La Zône. Rechtsvacuum opgevuld door criminelen. De geografische isolatie in ontmenselijkende getto’s met een wetteloze ‘orde’ en een weerzinwekkende en waardeloze cultuur > harde repressie > radicalisering van islamitische jongeren, ‘n tijdbom.
187ff De pest van het niet-oordelen vanuit misplaatst mededogen. Als arts moet je ook oordelen over waar het lijden vandaan komt. Levenswijzen beoordelen en de plicht om hun lot te verbeteren ook bij de patiënten leggen als hun lijden het gevolg is van een levensstijl die ook anders zou kunnen zijn. Patiënten duidelijk maken dat ze zowel praktisch als moreel verantwoordelijk zijn voor hun eigen leven. Breken met gewelddadige relaties, opleiding weer oppakken. Het is verkeerd en wreed om het oordelen op te schorten, de weigering om te oordelen is op z’n best onverschilligheid voor het lijden van anderen en op z’n slechtst een vermomd sadisme. Achter het niet-oordelen schuilt een oordeel: alles is hetzelfde en niets is beter dan iets anders. Maar dat is een barbaarse en leugenachtige leer.
200ff Nieuw-Zeeland anderhalf keer zo veel gedetineerden dan in GB, niet door obsessie met straf, maar door feitelijke toename van ernstige delicten: tussen 1978 en 1995 met 400%, wat niet te ‘verklaren’ is vanuit armoede en/of discriminatie. Ook in NZ de progressieve opvatting dat we allemaal even schuldig en daarom allemaal even onschuldig zijn. Progressieve bereidheid om de ergste misdrijven weg te verklaren, behalve wanneer ze gerelateerd zijn aan seksueel misbruik.
212ff Begin van de omslag naar een relativistische visie op criminelen: 1966 Norman Mailer in Amerika en Jean Paul Sartre in Frankrijk schilderen criminelen af als existentiële helden die revolteren tegen een harteloze, niet-authentieke wereld, Karl Menninger: ‘The Crime of Punishment’ (mee gebaseerd op zijn Isaac Ray lezingen): iedereen heeft de neiging om delicten te plegen, de gepakten hadden pech (toeval) of zijn slachtoffer van vooroordelen tegen de lagere standen.
Met de toename van criminologen steeg ook de criminaliteit explosief.
Crimonologen: 1. wij zijn allemaal crimineel, 2. de wet heeft geen moreel gehalte en is niet meer dan de uitdrukking van de macht van bepaalde belangengroepen (<marxisme). 3 dus geen verschil tussen crimineel en niet-crimineel gedrag.
Criminelen nemen geen verantwoordelijkheid, maar vragen therapie voor allerlei vormen van anti-sociaal gedrag – gek genoeg alleen als dat tot hun opsluiting geleid heeft, nooit daarvoor. Ze presenteren zich enthousiast als slachtoffer, in plaats van als iemand die slachtoffers maakt. Of ze beschouwen bv diefstal als een vorm van herverdelende belastingheffing van onderop: als je iets niet bezit, mag je het stelen van wie het wel bezit. (..) Zij die propageren dat we in een fundamenteel onrechtvaardige maatschappij leven, propageren ook de misdaad – en de armen oogsten wat de intellectuelen zaaien.
225ff De politie inadaequaat oiv de progressieve zero intolerance tav crimineel gedrag. Hoe meer crimineel gedrag onbestraft blijft, des te meer zal het toenemen. Daarentegen worden nota bene duidelijk onschuldige en fatsoenlijke mensen door diezelfde politie achtervolgd, waarbij het oordeel van notoire criminelen zwaarder weegt dan dat van mensen zonder enig strafblad (232ff). 241 Daarbij kan een rol spelen dat aanhoudingen minder vaak leiden tot veroordelingen en veroordelingen vaak leiden tot ontoereikende straffen (toegeeflijke rechters die wreed zijn voor de samenleving).
244 Door gebrek aan sociale controle komt de natuurlijke mens weer naar boven en dat is geen aangenaam mens, maar een psychopaat zonder enige charme.
245 Een betrouwbare politie en justitie zijn geen ontkenning van de vrijheid (utopische kletskoek dat een rechtvaardige samenleving geen politie en justitie zou kennen), maar een noodzakelijke voorwaarde voor de vrijheid – bv van het permanente gevoel van onveiligheid in de achterstandswijken.
254 mechanismen (vd ‘intellectuelen’) om de waarheid te verbergen:
256 > alle ruimte voor onderwijsafbraak (>semi-analfabetisme, geïnstitutionaliseerde onopvoedbaarheid), seksuele bevrijding (>weg gezin, gewelddadigheid, eenouderschap, kinderverwaarlozing), (voetbal-)vandalisme, drugsgebruik, losbandigheid, geweld, afhankelijkheid van bijstand, structurele hopeloosheid.
Met als effect dat er miljoenen meer lijdenden bij komen die zo ook meer voedsel zijn voor het mededogen, het eigen gelijk en de morele superioriteit van de progressieve ‘intellectuelen’. (258)
 
Paul Scheffer, Het land van aankomst, 2007.
Handlin, The uprooted, 1952: de geschiedenis van immigratie is de geschiedenis van een vervreemding en de gevolgen daarvan.
Robert E. Park: de cyclus van etnische relaties: van isolement en vermijding via contact, concurrentie en conflict naar accommodatie en assimilatie.
23. Niet zonder nadenken beweren dat immigratie een samenleving verrijkt en opener maakt, het kan ook een bedreiging zijn voor de verdraagzaamheid.
37 Er zijn duidelijke verschillen tussen oude migratie en nieuwe migratie. De islam is een nieuw verschijnsel in de westerse wereld. En vraagt om een herijking van de verhouding tussen kerk en staat.
38 Ook het samengaan van massale immigratie en de verzorgingsstaat is uniek: er zijn geen andere voorbeelden van in de geschiedenis. Het leidt onder meer tot gesubsidieerd isolement van veel migrantengezinnen.
40 Een optelsom van gesloten gemeenschappen kan leiden tot een aantasting van de democratische cultuur.
41 Overheden in de landen van herkomst willen greep houden op migranten gemeenschappen. Daarbij speelt de dubbele nationaliteit een belangrijke rol.
42 De uitkomst van al deze verschillende omstandigheden is dat de integratie niet zonder meer zal verlopen volgens het oude patroon van hooguit drie generaties.
44 De achter ons liggende eeuw is getekend door de poging om de sociale ongelijkheid en de culturele afstanden kleiner te maken. Over het geheel genomen is deze poging tot integratie geslaagd te noemen.
45 Migranten kunnen alleen uitgenodigd en uitgedaagd worden door een samenleving die zelfs een sterke cultuur van burgerschap kent. Gedeeld burgerschap zou een ideaal kunnen zijn waaraan iedereen zich kan meten. We zoeken naar wederkerigheid die verplichtend is. 46 Vrijheden zonder een gevoel van verplichting kunnen uitgewoond raken.
50 De lange Nederlandse traditie van conflict vermijding geeft geen goed antwoord op de migratie. 51 Er is steeds minder over van het beeld dat we ooit over onszelf hadden van een open, ontspannen en verdraagzame samenleving.
55 Verwijt de richting PS: u hebt de graankorrels geleverd waar de populisten het meel van hebben gemaakt, dat is uw tragiek.
63 Enorme bevolkingsgroei, omslag: meerderheid van de wereldbevolking woont sinds het begin van de 21e eeuw in steden. Migranten groepen klonteren samen in bepaalde wijken. 66 In de pre-industriële staat speelde uiterlijk een belangrijke rol juist omdat in de publieke ruimten een veel grotere menging van activiteiten en personen plaatsvond. In de moderne steden gebeurt het tegenovergestelde: aan het uiterlijk van mensen valt veel minder af te lezen; ondanks alle individualisering zijn de verschillen in het straatbeeld minder groot. Tegelijk is er veel meer ruimtelijke scheiding en ordening opgetreden. Daarbij een belangrijke rol van de middenklasse die zich wilde afzonderen van de onderklasse, wat een belangrijke stimulans was voor de segregatie. 68 Het is zeker waar dat het gescheiden leven van verschillende gemeenschappen conflicten kan dempen omdat er weinig aanraking en dus bedreiging is. Maar wanneer de afstanden te groot worden, kunnen ze ook een bron van conflict worden. 69 Twee motieven voor segregatie: zelfverdediging van nieuwkomers en vermijding van de ingezetenen. 71 De vraag is of de sociale ongelijkheid door segregatie wordt versterkt. 72 In Europa is de sociale ongelijkheid getemperd door de verder ontwikkelde verzorgingsstaat. Daar staat tegenover dat de verzorgingsstaat weliswaar het bestaansminimum heeft gegarandeerd, maar tegelijk een aanzienlijke mate van inactiviteit met zich mee heeft gebracht. Sociale menging is een door iedereen aanvaardde gedachte, maar het feitelijke gedrag van de middenklasse en van de elites is heel anders. Probleem van de leefbaarheid: veel van de gesegregeerde wijken kampen met een bovengemiddelde misdaad en agressie. Bijvoorbeeld in Franse getto's onlusten als een vorm van nihilisme, niet alleen vanwege de buitensporige omvang van het geweld, maar vooral omdat de opstand op geen enkele manier in het teken stond van concrete verlangens of omschreven eisen. Ook gewelddadige rapteksten maken een mentale onthechting zichtbaar, die weinig goeds voorspelt.
77 Een sterke gerichtheid op de eigen groep hindert de sociaal-economische integratie. 78 Vooral de moslimgemeenschappen in tal van grote steden in Europa hebben een eigen culturele ruimte gecreëerd. Deze afzondering valt samen met een internationale confrontatie.
81 De school is de belangrijkste plek in de strijd voor maatschappelijke stijging: daar vallen wezenlijke beslissingen voor iemands latere toekomst. De opkomst van religieuze scholen in de landen als Nederland en Groot-Brittannië zijn ook een oorzaak van segregatie. Zo ontwikkelt zich een tegencultuur die zich langzaam loszingt van de meerderheidscultuur en waarin schoolsucces een uitzondering is geworden. De vorming van een duurzaam onderklasse van migrantenkinderen is allerminst denkbeeldig.
87 Bij spreiding van migranten zonder menging worden ingezetenen overvraagd en voelen ze zich niet meer beschermd door de landelijke overheid. 88 Gedwongen spreiding blijkt niet te werken of wordt discriminatoir geacht. 89 De invloed van woonbeleid: gevolgen van de overmaat aan sociale huurwoningen in de grote steden.
Herbert Gans: een [kunstmatig] evenwichtig samengestelde gemeenschap zal waarschijnlijk grote politieke en culturele conflicten met zich meebrengen. De vereenzelviging van buurt en gemeenschap gaat slechts ten dele op. De middenklasse heeft een steeds sterkere neiging om zich ruimtelijke af te grenzen ('gated communities'). Een van de gevolgen van deze privatisering is dat de verantwoordelijkheid voor de veiligheid van de samenleving als geheel afneemt. 93 Het is niet alleen een sociale, maar ook een culturele breuklijn die de stedelijke samenleving verdeelt. 94 Manuel Castells: de grootste uitdaging voor de Europese steden is hoe de mondiaal georiënteerde economische functies van steden moet worden verenigd met de plaatselijke gewortelde samenleving en cultuur. 95 Vergeten wordt vaak dat de culturele kant van integratie, toegang tot gemeenschappelijke verhalen, minstens even wezenlijk is. 96 Het is duidelijk dat de nieuwe elites, die de creatieve stad bevolken, minder aan één plaats zijn gebonden en het liefst in een quasi anonieme omgeving verkeren. Maar die onthechting aan de bovenkant wordt weerspiegeld in een onthechting aan de onderkant van de samenleving. 97 Sloterdijk: de maatschappelijke verbanden waaraan mensen bescherming ontlenen, lossen langzaam op, zonder dat er nieuwe verbanden ontstaan. Morele paniek kenmerkt de moderne mens, die zichzelf in een chaotische wereld terugvindt als [moreel] 'dakloze'.
110 WRR: Nederland als immigratie-samenleving: het netto profijt van de totale immigratie voor een economie als de Nederlandse is onder de huidige omstandigheden klein, zo niet verwaarloosbaar. 111 CPB: voor de arbeidsmarkt vallen geen positieve effecten te verwachten van grootschalige immigratie. 112 Oneigenlijke middelen als subsidies en importheffingen gevoegd bij illegale migratie en hoge milieukosten houden bijvoorbeeld de glastuinbouw in zijn huidige vorm overeind. Dat zet ook een rem op innovatie. 113 George Borjas: werknemers verliezen doordat immigranten de lonen verlagen. Werkgevers winnen omdat immigranten de lonen verlagen.
116 Het is aannemelijk dat een krimpende bevolking leidt tot een minder dynamische samenleving [OBW dat lijkt me niet zonder meer voor de hand liggen - niet de kwantiteit, maar de kwaliteit van de burgers lijkt mij bepalend voor de dynamiek van een samenleving] 118 Ook beperkte arbeidsmigratie kan binnen één of twee generaties tot aanzienlijke etnische gemeenschappen leiden. Gegeven de problemen rond de integratie waar de grote steden mee worstelen is het geen goed idee om opnieuw te kiezen voor omvangrijke immigratie van laaggeschoolden.
123 De netto bijdrage van emigranten aan de gehele economie is verbazingwekkend gering. 124 Op verschillende momenten in de geschiedenis zijn bewegingen tegen de immigratie opgekomen en zijn restrictive wetten aangenomen. Momenteel beleven we een nieuwe episode in een telkens terugkerende weerstand tegen immigratie. 125 De keuze voor meer migratie gaat niet alleen over profijt, maar ook over identiteit. 127 Vanuit migranten-gemeenschappen vloeit veel geld terug naar de landen van herkomst (remittances). Het gaat wereldwijd om een bedrag dat de officiële ontwikkelingshulp verre overtreft. 128 Er moet serieuzer worden nagedacht over een opening van onze markten en over internationale arbeidsdeling. 131 De stroom van slecht nieuws doet een beroep op het geweten en vraagt om handelen, maar de mogelijkheden daartoe zijn beperkt. De aanspraken van een moraal die de wereld als een lotsemeenschap wil zien, lokken gemakkelijker een verwerping van alle verplichtingen uit.
132 Gevaren die een open samenleving kunnen gaan bedreigen: een volksverhuizing, die de sociale en culturele werk van de samenleving te boven gaat, en een controle van de immigratie die de essentie van een liberale rechtsstaat gaat weerspreken. 134 Een samenleving berust ook op een contract tussen generaties. Daar houden de pleitbezorgers van open grenzen niet voldoende rekening mee. 135 Vanuit de democratische beginselen mag verschil worden gemaakt tussen ingezetenen en nieuwkomers. 138 Het totaal aantal illegalen in Europa ligt ergens rond de 8 miljoen en grove schattingen gegeven aan dat er jaarlijks tussen de vijf en 800,000 bijkomen. 139 Er is sprake van een monsterverbond tussen degenen die illegaliteit om humanitaire redenen ongemoeid willen laten en het onverhulde eigenbelang van ondernemers, die niet meer buiten onderbetaalde en rechteloze arbeidskrachten kunnen. 142 Jean Marie Guéhenno: hebben nationale regeringen en parlementen nog wel greep op de snelgroeiende economische vervlechting in de wereld? Gevolgen van globalisering: de solidariteit van de gemeenschappen die berust op een gedeeld grondgebied verdwijnt en in plaats daarvan ontstaan tijdelijke belangengroeperingen. 145 Als een beheerste opvang van vluchtelingen, gezinshereniging en arbeid migranten onmogelijk blijkt en gelijktijdige een goede inburgering in de samenleving niet echt lukt, dan zal vroeg of laat de kritische grens worden bereikt van wat sociaal en cultureel aanvaardbaar is. 146 Een overheid die zichzelf onmachtig verklaard door de immigratie als onbeheersbaar te typeren, ondermijnt het idee van staatsburgerschap.
151 Er bestaat in ons land een talent voor bemiddeling en compromis. En dat is een groot goed. Onze vroegste vorm van democratie moet gezocht worden in de waterschappen van de veertiende en 15e eeuw. 152 Ernest Kossmann: de natie is het doorlopende gesprek dat we met elkaar voeren in de eigen taal. Het Nederlandse conformisme was lange tijd niet goed te herkennen omdat het zich aan de wereld presenteerde als vrijgevochten liberalisme. 155 Door de gevolgen van twee politieke moorden kantelde het beeld van een tolerant Nederland in de wereld. 159 Niet terechte relativering van het belang van de landstaal kan gemakkelijk omslaan in een vorm van uitsluiting. 161 Benedict Anderson: de natie serieus nemen als een 'imagined community'. De natie moeten we zien als de uitkomst van een gemeenschappelijke inspanning die vele generaties omvat. 162 Aandacht voor de meningsverschillen maakte duidelijk dat de 'verbeelde' natie altijd ook een 'verdeelde' natie is.
162 Tolerantie betekende oorspronkelijk het oogluikend toelaten van iets wat verboden was. Tegenwoordig heeft het woord vooral een uitnodigende strekking: we moeten respect opbrengen voor wat ons in eerste aanleg vreemd voorkomt. 163 In de geschiedenis van Nederland zijn emigranten dan weer met open armen ontvangen (hugenoten, Portugese joden), dan weer met een stuk minder toeschietelijke houding, bijvoorbeeld de Belgische vluchtelingen na het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog. 164 Een duidelijke scheiding tussen kerk en staat kwam pas duurzaam tot stand bij de grondwet van 1848. 165 Van Deursen: de kern van de tolerantie is de afkeer van gewetensdwang, maar de tolerantie behelst ook een flink stuk opportunisme als typisch product van de pragmatische Hollandse cultuur. 166 Onze tolerantie is gaandeweg omgeslagen in onverschilligheid: wie niets vraagt, verwacht namelijk ook niets. 167 Terugkerende vraag: hoe tolerant kunnen we zijn tegenover intolerantie? De overheden zijn voortdurend uit op conflictvermijding en hebben de neiging om ter wille van de maatschappelijke vrede de vrijheid van meningsuiting in te perken. De vrijheid van meningsuiting wordt echter uiteindelijk begrensd door het uitlokken van geweld en niet door een gevoel van krenking bij deze of gene. 169 Tolerantie vraagt om een open samenleving waar de meningen vrijelijk kunnen botsen en waar tegelijk eenieder beseft dat de maatschappelijke vrede vraagt om een zorgvuldige naleving van de wetten. En om zelfbeheersing, die niet mag worden verward met vrees.
170 De gedachte dat we met de middelen van de verzuiling de moslim-gemeenschap kunnen doen integreren wordt door velen ervaren als een logische voortzetting van een oude traditie met nieuwe middelen. 171 De vroegere zuilen droegen echter één dak en dat verklaart waarom de levensbeschouwelijke 'apartheid' nooit is ontaard in een gewelddadige conflicten. Het begin van de verzuiling viel samen met de opkomst van een sterke cultureel nationalisme aan het einde van de negentiende eeuw. Nu vormen de geschiedenis, taal en de grondwet een minder vanzelfsprekend verband dat de verdeeldheid zou kunnen temperen. In tijden van migratie kunnen we niet zo gemakkelijk terugvallen op een gedeelde geschiedenis. 172 Bijkomende problemen zijn de grote verdeeldheid van de etnische gemeenschappen en de zwakte van hun elites. 174 In een land met godsdienstvrijheid is plaats voor de islam op voorwaarde dat moslims de plicht aanvaarden om diezelfde vrijheid te verdedigen voor anderen waarmee men het fundamenteel oneens is. Daarvan blijkt weinig in tal van moskeeën, waar de grondslagen en de instituties van de liberale democratie worden afgewezen. 176 Het gevaar is niet denkbeeldig dat met de komst van zoveel moslims naar Europa de conflicten uit het midden-oosten overslaan naar onze steden. 177 De terreuraanslagen hebben het maatschappelijke onbehagen over de islam een aanzienlijke impuls gegeven. Er is binnen de moslimgemeenschap een bijzondere verantwoordelijkheid om radicalisering in eigen kring tegen te gaan.
179 Nederland heeft de koloniale tijd met veel moeite tot zich door laten dringen. Het beeld van de republiek wordt niet alleen gevormd door meesters met het penseel, maar ook door meesters met de zweep. Vergelijk ook het late tijdstip van de Nederlandse afschaffing van de slavernij. Beschaving en barbarij liepen ook in onze geschiedenis in elkaar over.
187 Verwaarlozing van het culturele erfgoed kan bijdragen tot een samenleving die steeds minder innerlijk verband heeft en geen burgers meer herbergt maar louter consumenten. 188 De kentering in onze cultuur heeft misschien ook wel te maken met de secularisering van de samenleving. Niet-religieus verband tussen levenden en doden wordt nu bijvoorbeeld gezocht in de toegenomen belangstelling voor familiegeschiedenis. 189 Het onbehagen in de democratie stond in de jaren zestig in het teken van de vrijheid van de burger, nu staat het veeleer in het teken van de veiligheid van de burger.
194 Voorbeelden van typen migratie: arbeidsmigratie (Duitsers naar Nederland in de tweede helft van de achttiende eeuw, Italiaanse migranten in Frankrijk, Ieren en Polen naar andere Europese landen), vluchtelingen (Franse hugenoten, vluchtelingen na de revoluties van 1830 en 1848), bevolkingruil (begin vorige eeuw Grieken en Turken, Sudeten-Duitsers uit Tsjecho-Slowakije na de Tweede Wereldoorlog). 195 In de negentiende en begin 20e eeuw was Europa de uitvalsbasis voor een grote intercontinentale volksverhuizing. Rond de Tweede Wereldoorlog is er een omslag van emigratiecontinent naar immigratiecontinent. 198 Vier categorieën migranten: de postkoloniale migranten, gastarbeiders, gezinsmigranten en vluchtelingen. Daarbij een toenemende rol van staten in de sturing van migratie bewegingen. 200 Naarmate burgerschap meer rechten begon te omvatten, won de toegang tot dat burgerschap aan belang, waar de samenlevingen uitgroeiden tot ontwikkelde verzorgingsstaten met een ongekend hoog niveau van bescherming van de bevolking. 205 Conflicten van internationale aard kunnen een directe weerslag hebben op de relaties tussen migranten en ingezetenen (bv de politieke islam in het midden oosten). 207 Elk integratieproces gaat gepaard met conflicten. Dat wil allerminst zeggen dat er nu garanties zijn voor een harmonieuze uitkomst. 211 In Frankrijk speelde het republikeinse beginsel van gelijke behandeling en het verzet tegen etnische groepsvorming een belangrijke rol. Bij het streven naar eenwording of assimilatie speelde de school een cruciale rol. 214 De malaise van veel migranten raakte het gelijkheidsmodel van de republikeinse staat in het hart. 219 Duitsland had de meest liberale wetgeving op het gebied van asielrecht. Na de hereniging in 1989 kreeg het land rond de 3 miljoen migranten en asielzoekers te verwerken. 228 In Groot-Brittannië ging de onvoorziene komst van de koloniale migranten hand in hand met het aangekondigde afscheid van een imperialisme illusie. Ook daar angst voor Amerikaanse toestanden en sociale conflicten. En ook daar een snelle polarisatie tussen een nieuwe middenklasse en een aanmerkelijke onderklasse.
239 De aandacht verschuift naar burgerschap. Waar eerder alle nadruk lag op culturele verschillen, staat nu het zoeken naar maatschappelijke integratie voorop. 241 Van een gedeelde openbaarheid en dus van een levendige democratie kan geen sprake zijn met de huidige taal barrières. 243 Europa is omringd door een gordel van landen die in een diepe malaise zijn blijven steken. Vooral de radicalisering in de islamitische landen is zorgwekkend.
247 Europa heeft door de grote ontdekkingsreizen en de opbouw van koloniale rijken beslissend bijgedragen aan de samenhang van de wereld. Deze wereld is aaneengebonden in een conflictueus netwerk van relaties. 240 De koloniale geschiedenis was aanleiding voor diepe twijfel over de betekenis van de Europese cultuur. 252 De gezagscrisis die door het protestantisme werd veroorzaakt en de daarmee samenhangende individualisering maakten de weg vrij voor meer democratische verhoudingen. 253 Landes ziet de grondslagen van de Europese expansie in de 'ontdekking van de ontdekking', namelijk de verbreiding van onbevangen onderzoek. 254 Koloniale uitbuiting verklaart niet het relatieve succes of falen van staten in onze tijd: landen als India, Indonesië en Egypte, die langdurig zijn onderworpen, verkeren in een betere situatie dan landen als Ethiopië en Afghanistan, die aan kolonisering ontsnapten. 255 Desalniettemin is kennis van de koloniale geschiedenis van belang: als er iets is waaruit blijkt dat dat de open samenleving een buitengewoon kwetsbare beschavingsnorm vertegenwoordigt, dan is het wel de koloniale geschiedenis met haar volkerenmoord en mensenhandel. 257 De grote geesten van de verlichting hadden een racistisch wereldbeeld. 260 Ook de verschillen tussen nationale groepen in Europa werden gezien als raciaal. 261 Cultuurrelativisme als reactie op koloniale misstanden en raciale eigendunk. Boas: omgevingsfactoren zijn veel belangrijker dan raciale verschillen. Ook het cultuurrelativisme heeft echter een conserverende uitwerking en kan mensen opsluiten in hun specifieke cultuur. Een kritische moraal daarentegen wil uit naam van universele waarden een culturele traditie open kunnen breken. 265 Wat niet voldoende tot zijn recht komt in het relativisme is het vermogen van individuen om over hun eigen cultuur uit te reiken en deze kritische te beschouwen. 266 Het relativisme verwerpt de mogelijkheid van vooruitgang, maar zonder dat idee zijn we aan de goden overgeleverd. 267 Een samenleving heeft een aantal gemeenschappelijke oriëntaties nodig, willen de verschillende achtergronden van mensen niet tot gewelddadige conflicten leiden. 268 Horace Kallen, Culture and Democracy in the United States (1924) schreef de eerste multiculturele filosofie. 269 Het multiculturalisme sluit mensen uit naam van een cultureel pluralisme op in etnische categorieën. Bijvoorbeeld eerwraak werd jarenlang genegeerd, terwijl er honderden slachtoffers vielen. Een gedeelde minimumeis nodig om productief te kunnen zijn, zowel economisch als in democratische zin. Niet alle culturele uitingen passen in een moderne post-industriële samenleving. 273 Het multiculturalisme leidt tot een onwenselijk rechtspluralisme. Vergelijk de pogingen om de sharia wetgeving in het Canadese rechtsbestel op te nemen. 274 Integratie met behoud van eigen identiteit is een behoudzuchtig idee. Daarentegen zijn gedeelde normen nodig in een moderne economie en democratie om op een productieve manier te kunnen concurreren en conflicten te beslechten. Zonder die gedeelde normen krimpt de ruimte van zinvol meningsverschil en groeit de ruimte van misverstand.
Wiliam Graham, Folways (1906) gebruikte als eerste de term etnocentrisme. Bevooroordeeldheid verdwijnt niet met de tijd, vergelijk het anti-semitisme en de verhoudingen tussen blank en zwart in Amerika. 281 Zonder het vermogen tot zelfkritiek zijn vooroordelen niet onderuit te halen 283 Het vervagen van de grenzen biedt op dit moment meer mogelijkheden aan eigenbelang dan aan de gemeenschap. 285. Echt kosmopolitisme probeert de spanning tussen het lokale en het universele te omvatten. Onthechting en verband, erfgoed en openheid, trouw en tolerantie: deze houdingen horen bij elkaar, zonder deze samenhang wordt een precair evenwicht verbroken. 286 Geworteld kosmopolitisme laat elke plaats beter achter dan deze werd aangetroffen.
Het heeft geen zin om van een rangorde van culturen te spreken. Er zijn veel domeinen van van het maatschappelijk leven waar de vraag naar vooruitgang of rangorde zinloos is. 288 De afnemende onverschilligheid tegenover onrecht waar ook ter wereld kan zeker als een morele vooruitgang worden gezien. 289 Mensenrechten worden in toenemende mate gezien als de taal van een moreel imperialisme.
294 De geschiedenis van Amerika begint niet met immigratie maar met kolonisering. Ten tijde van de onafhankelijkheidsverklaring (1776) woonden er ongeveer 4 miljoen mensen in Amerika, van wie 700,000 slaven.
295 Het verzet tegen hiërarchie, het individualisme en de morele zendingsdrang hebben Amerika gemaakt tot wat het nu is. De nadruk op de fundamentele gelijkheid van mensen en de individuele vrijheden. 296 De grondwet van 1787: scheiding van kerk en staat onder afzien van een verwijzing naar een hogere macht. Pas na de burgeroorlog begon het besef van een natie echt door te dringen. 297 Er was sprake van een onbekommerd geloof in de assimilatie van emigranten. 298 Betrokkenheid bij beide wereldoorlogen leverde een grote bijdrage aan de integratie van de verschillende migranten groeperingen. Ook voor de zwarte gemeenschap betekenden beide wereldoorlogen een grote stap vooruit in de emancipatie. 300 Wapenspreuk Amerika: E pluribus unum. 301 De periode van 1865 tot 1960 is te zien als hoogtij van de assimilatie. 304 Het burgerschap van nieuwkomers wordt ondersteund door erkenning, wederkerigheid en participatie. 305 Identiteiten zijn meer bepaald door het religieuze aspect dan door etniciteit. 306 Amerika is de enige plek waar de Europese integratie echt is gelukt. 308 Regelmatig was er heftig verzet tegen immigratie, bijvoorbeeld tegen katholieke emigranten. 312 In de periode van 1830 tot 1855 hadden de miljoenen Duitse migranten het plan om in Amerika een eigen Duitse staat te vormen. 313 Deze Duitsers leefden tussen 1855 en 1915 niet in de Verenigde Staten, maar in een Duits-Amerika. Met de Eerste Wereldoorlog moest echter gekozen worden tussen Duitsland en Amerika. 315 Fairchild, Immigration, 1913: het idee van de smeltkroes is een misvatting: er is niet zoiets als een gemengde taal, een gemengde godsdienst of een gemengde morele code. 317 In 1882 werd alle immigratie uit China verboden, pas in 1943 konden Chinezen weer staatsburger worden. Sterke daling van de immigratie in de periode van 1924 tot 1965. 318 Deze beperking van de immigratie in Amerika heeft bijgedragen tot het vinden van een evenwicht. 319 In 1996 heeft het congres strengere immigratiewetten aangenomen: migranten kunnen de eerste vijf jaar geen beroep doen op tal van sociale voorzieningen.
322 Slavernij. De aankomst van twintig Afrikanen in 1619 in Jamestown, afgeleverd door een Nederlandse kapitein, wordt gezien als het begin van de mensenhandel. 324 Terwijl de Britten de slavernij in 1833 afschaften, ging Amerika, evenals Nederland, hier pas in 1863 toe over. 325 Er waren ook zwarte eigenaren van slaven. 326 De emancipatie van de slaven betekende niet dat de zwarte bevolking op een gelijke behandeling kon rekenen. Segregatie werd gerechtvaardigd in de berucht geworden formule: gescheiden maar gelijk (1894). 329 In 1954 viel een besluit tegen de segregatie in het onderwijs. 331 Wat begon als een hoopvolle tijd van hervormingen uit naam van een gedeeld ideaal van burgerrechten, is echter in menig opzicht omgeslagen in de viering van etnische identiteit. 333 Spanning tussen de individuele weg naar burgerschap en groepsrechten. 334 Een omvangrijke zwarte onderklasse ontstaat door het grote aantal éénoudergezinnen, een neiging om zich af te zetten tegen schoolsucces en een hoge mate van criminaliteit. 336 De sociale stijging van de Mexicaanse emigranten en hun nakomelingen valt erg tegen: er is eerder sprake van een neerwaartse assimilatie in deze groep. 337 De toegenomen onzekerheid heeft ook te maken met het doorlopend hoge niveau van immigratie sinds 1965, iets wat niet eerder is voorgekomen in de Amerikaanse geschiedenis. 338 Een wet in 1986 had als effect wel het legaliseren van rond de 3 miljoen illegalen maar niet het [voorgenomen] bestrijden van de illegaliteit door ondernemers.
343 De monopolistische godsdiensten kennen naast een vreedzame ook een gewelddadige traditie. Tussen het Westen en de islamitische wereld is er door de eeuwen heen religieus wantrouwen en politiek militaire confrontatie. 344 Het is veelzeggend voor het Arabische zelfbeeld dat de vroegere confrontatie van christendom en islam (de kruistochten van 1096 tot 1291) zo doorwerkt in de collectieve herinnering. 345 De islam valt vanaf het begin samen met een geschiedenis van kolonisering en imperiale verovering. 346 Slavernij werd gelegitimeerd en uitvoerig vastgelegd in de islamitische wetgeving. Afschaffing van de slavernij in de islamitische wereld pas vanaf het begin van de 20e eeuw. 347 In de islamitische wereld niet zozeer een scheiding van staat en kerk, maar eerder van staat en samenleving. De politieke cultuur was er vooral een van onderschikking en gelatenheid. Bernard Lewis: de kruistochten waren een lang uitgesteld, zeer beperkt en uiteindelijk niet erg doeltreffend antwoord op de jihad. 349 De neergang van de islamitische wereld is van eigen makelij en heeft alles te maken met een afsluiting ten opzichte van de economische en wetenschappelijke innovaties in Europa. De renaissance, de reformatie, en de technologische revolutie gingen zo goed als onopgemerkt voorbij aan de moslimwereld, die volhardde in het beeld van de christelijke Europeanen als barbaren, van wie weinig tot niets te leren viel. De miniatuur-schilders aan het Ottomaanse hof wilden niets weten van de methode van het perspectief: deze zou niet God, maar de mens in het centrum van de wereld plaatsen. De islam ziet zichzelf als opvolger en vooral ook als vervolmaking van het jodendom en het christendom. 350 De gesloten houding van de islamitische wereld is des te opmerkelijker omdat de bloeiperiode van de islamitische wereld gedurende de middeleeuwen kan worden gezien als de schakel van de klassieke oudheid naar de Europese moderniteit. 351 Turkije: 1924 afschaffing van het kalifaat, door hedendaagse fundamentalisten nog steeds gezien als het ultieme verraad. De zesdaagse oorlog van 1967 vormde een traumatisch keerpunt, in de zin dat de mislukte modernisering van de decennia daarvoor zichtbaar werd in de pijnlijke nederlaag van de verenigde Arabische legers tegen het kleine Israël. 352 De jaren vijftig en zestig van de vorige eeuw vormden het hoogtepunt van het streven naar secularisering en modernisering in de islamitische wereld. De verwachtingen van economische en politieke hervormingen liepen echter uit op een desillusie. Dat is het decor waartegen men de opkomst van de politieke islam moet plaatsen. Er is echter geen reden om een hervorming van de islam bij voorbaat uit te sluiten, ook al is er op dit moment nog een gebrek aan democratische vrijheden, met een zwakke positie van vrouwen en een kennisachterstand. 353 Uiterlijk is het leven in de islamitische wereld modern en vooruitstrevend - inhoudelijk, intellectueel en geestelijk is het traditioneel en archaïsch. Ook de relatieve jonge bevolking is op zichzelf al een element van onrust en draagt de kiem van geweld in zich. 355 in Europa kan de islam zich ontwikkelen in een orthodoxe, liberale of seculiere richting. 357 Vanaf de tweede generatie is er sprake van een breuk tussen religie en cultuur. 362 Er is echter ook nog structurele ongelijkheid van man en vrouw, eerwraak, kwesties rond homoseksualiteit en abortus, hoofddoekje (verbod op scholen kan bijdragen tot de bescherming van kinderen en tot het waarborgen van een zekere neutraliteit van het publieke domein, echter terughoudend opstellen tegenover volwassenen, voor wie het dragen van een hoofddoek uiteindelijk een persoonlijke keuze is, ook al zal het in bepaalde ambten die een neutrale overheid vertegenwoordigen, zoals dat van politieagenten, uitgesloten moeten worden). 364 Blijven onderscheiden tussen een leerstellige islam die morele bezwaren heeft ten opzichte van de liberale samenleving en een politiek gemotiveerde verwerping van de westerse samenlevingen, die zelfs een gewelddadige vorm kan aannemen. 367 Wat alle radicale stromingen gemeenschappelijk hebben is de overtuiging dat de islam in zijn voortbestaan wordt bedreigd. 369 Ook de vereenzelviging met moslims als slachtoffers in Palestina, Tsjetsjenië, Irak en Afghanistan is een voorname drijfveer. 370 Zo kan de intifada op reis gaan van het midden-oosten naar de westerse landen. 373 De manier waarop de strijd tegen het terrorisme wordt gevoerd, bepaalt mee of moslims zich kunnen verweren tegen de intimidatie door radicale geloofsgenoten. 376 De wending naar zelfkritiek is beslissend. Daardoor komt de energie vrij voor een democratisering, die op lange termijn de enige grondslag kan zijn voor een beschaafde botsing met de westerse landen. 381 Christiaan Snoeck Hurgronje, Nederland en de Islam (1911): verzet tegen de gedachte dat de moslims zouden moeten worden bekeerd; 382 tegelijk verzet tegen alle vormen van de politieke islam als een gevaarlijke inmenging in het gezag van de overheid. 384 Het uitoefenen van het recht op godsdienstvrijheid brengt onherroepelijk de plicht met zich mee om diezelfde vrijheid voor anderen geloven en voor ongelovigen te verdedigen. 387 De vrijheid van moslims kan alleen maar worden verdedigd wanneer moslims de vrijheid van de critici van hun geloof willen verdedigen. 388 De vrijheid om een godsdienst te belijden en de vrijheid om een godsdienst te bekritiseren zijn ondeelbaar. 390 Wanneer de islam op een succesvolle manier wordt opgenomen in de liberale democratie, dan hebben de westerse landen hun voorsprong bevestigt. 392 Vooralsnog blijft het onzeker of het lukt onder moslims gemeenschappen in de westerse wereld te doen integreren en of moslims erin slagen om hun leven hier af te schermen tegen het grotere conflict dat gaande is. 393 Welvarende samenlevingen worden steeds meer seculier, maar de wereld als geheel [snel groeiende wereldbevolking] wordt steeds geloviger. 397 Er is een gevaar dat de open samenleving langzaam van binnenuit wordt ondermijnd door degenen die haar te vuur en te zwaard willen beschermen. Zelfonderzoek en zelfverdediging gaan niet gemakkelijk samen, zeker nu de liberale democratieën geconfronteerd worden met een reële bedreiging. Een combinatie van openheid en weerbaarheid zal de kracht van de westerse samenlevingen moeten zijn.
401 Niet het relativeren, maar het markeren van burgerschap moet het uitgangspunt zijn in tijden van immigratie. 404 Na de eenzijdige verdediging van de rechten van het individu moet nu ook gewezen worden op plichten tegenover het grote geheel. 407 Zonder een verbeelde gemeenschap is er geen gedeelde verantwoordelijkheid voor het wel en wee van de samenleving. 307 Integratie dwingt tot zelfonderzoek bij gevestigden en nieuwkomers. 408 Nieuwkomers worden in het gezin, op schol en op de werkplek ingewijd in de samenleving. Daarbij vasthouden aan het idee van gelijke behandeling, het belang van een stabiele opvoeding, goed onderwijs, het zien van de samenleving als een contract tussen de generaties. 414 Migratie is niet het goede antwoord op een stagnerende bevolkingsgroei. 415 Belang onderwijs, ok om les te geven aan de hand van canonvorming, maatschappelijke stages. 316 Cultuur leeft niet alleen van creativiteit, maar ook van continuïteit. 417 Een lage arbeidsdeelname van migranten dwingt tot heroverweging van het sociale zekerheidsstelsel, maar dat raakte niet alleen de migranten. Cultuurkritiek op de verzorgingsstaat als deze vrijheid zonder verantwoordelijkheid zou bieden. 418 Het is goed om algemene maatregelen te nemen die de afhankelijkheid van de verzorgingsstaat verminderen. 419 Een werkzaam bestaan bevordert op een vanzelfsprekende manier de maatschappelijke acceptatie. 419 Grondregel van alle integratie: wederkerigheid op basis van gelijke behandeling. 420 Binnen de grenzen van de wet staat het iedereen vrij om zijn of haar opvattingen over levensstijl te koesteren. 421 Godsdienstvrijheid en godsdienstkritiek zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. 428 Gelijkheid binnen de grenzen is in menig opzicht gebouwd op ongelijkheid aan de grenzen. 429 Door mensen die rechteloos zijn worden bedrijven in standgehouden die eigenlijk niet levensvatbaar zijn. Daar is niets menslievends aan. 429 Een selectieve toelating van migranten is wezenlijk voor een geslaagde inburgering. 430 Eerst inzetten op arbeidsdeelname van laaggeschoolden binnen de grenzen. Is er dan nog behoefte aan migranten, dan zijn er voor de Europese gemeenschap goede redenen om immigratie uit de Aziatische landen te bevorderen. 431 Daarbij is het uitgangspunt dat arbeids-migratie geen humanitaire verplichting is voor de ontvangende samenlevingen. Daarom is de vermenging van arbeidsmigratie en ontwikkelingssamenwerking geen goede leidraad. 432 Een jaarlijkse parlementair debat over de staat van de immigratie en de bevolkingsontwikkeling als geheel zou goed zijn: burgers moeten inzicht krijgen in de aard en omvang van de immigratie die wenselijk wordt geacht. 435 Een samenleving moet de instemming van nieuwkomers verwerven door in hun komst de aanleiding te zien zichzelf kritisch te meten aan eigen idealen. 437 Werken in de spanning tussen lokale beschutting en de globale openheid, waarbij het de vraag is hoe we voorkomen dat het eigene en het vreemde tegenover elkaar komen te staan. 438 De vraag is: zoeken we naar een nieuwe samenhang of geven we dat streven langzaam maar zeker op, omdat we allemaal zijn gaan geloven in het einde van de maakbaar samenleving? Het hedendaagse wantrouwen kan alleen maar worden overwonnen door gezamenlijk handelen, door een gedeelde geschiedenis voort te brengen. Van belang is de historische dimensie van een samenleving, die ontstaat door interactie tussen verschillende bevolkingsgroepen. 439 Daarbij is de vraag of iemand iets bijdraagt, kleurenblind.
 
 
 

Notes OBW
  
Frits Bolkenstein (Trouw, 5.2006, nav het verschijnen van de NL vertaling van het werk van Bernard Mandeville) contrasteert:
Gesinnungsethik
handeling goed ongeacht de gevolgen
(deontologisch)		 Verantwortungsethik
handling goed als deze geluk brengt,
slecht als deze ongeluk brengt (utilitarisme)
de mens is in principe goed
als hij niet goed is, ligt dat aan het verleden (Freud) of aan de (economische) omstandigheden (Marx)		 de mens geneigd tot kwaad
gedrag te beïnvloeden door belonen en straffen
verzorgingsstaat (met de wet van de zelfvernietigende verlangens)
ontslagbescherming
bedrijfsbescherming		 private interests, public benefit
eigenbelang versterkt algemeen belang
te veel bescherming verzwakt door de prikkels tot aanpassing te verminderen
De stelling van Frits: stabiliteit op microniveau leidt tot instabiliteit op macroniveau; instabiliteit op microniveau leidt tot stabiliteit op macroniveau. Stelling door FB zelf gerelativeerd: gaat niet altijd op (vgl WO-II hongerwinter: instabiliteit zowel op microniveau als op macroniveau).
[OBW zie mijn eerdere kanttekening ivm (on)productiviteit van onbalans]
[OBW Is het niet wat merkwaardig om het streven naar eigenbelang een ondeugd te noemen? Gaat het streven naar eigenbelang (met het oog op levensonderhoud) altijd/meestal ten koste van belangen van anderen en wordt het daarom als ondeugd gezien? Wat binnen bepaalde grenzen een deugd is, kan bij grensoverschrijding een ondeugd worden. Het gaat dan ook om de vraag wat een handeling tot een grensoverschrijding maakt.]
 
Alexander Pope (1688-1744), Essay on Man (essay in verzen), aanvankelijk zeer gewaardeerd door Voltaire, die later afstand nam van het bezwerend optimisme ervan (‘whatever is, is right’). Voorafschaduwing van de Verlichting in de verwoording van de overtuiging dat al ons handelen door eigenbelang wordt gemotiveerd, en dat dit dankzij de rede helemaal niet erg is, omdat we uit datzelfde eigenbelang rekening met elkaar moeten houden, bv in verzen als:
‘That reason, passion, answer one great aim;
That true self-love and social are the same.’
 
van Doorn (Trouw, 5.2006) De verzorgingsstaat wordt ingekrompen, de overheid trekt zich terug en laat een publiek-private sector ontstaan. Wat eerder door middel van belastingen via de overheid werd gefinancieerd, wordt nu rechtstreeks door de consument betaald. De verzorgingsstaat brak de bestaande netwerken in de samenleving en de daaraan inherente publieke deugden zoals zorgrelaties en solidariteitsgevoelens af. De zelfredzame consument kan daar niet meer op terugvallen [?OBW Waarom zouden vergelijkbare netwerken zich niet weer kunnen vormen?] en is nu aangewezen op onpersoonlijke zorginstellingen die steeds meer op commerciële bedrijven (willen) gaan lijken. [OBW dat kan bij creatief minimaal management best nog wel goed uitpakken: cf Humanitas verzorgingstehuizen waar de bewoners zelf mogen weten wanneer ze opstaan, gewassen worden, men gezellig uit eten gaat in een als restaurant ingerichte kantine en huisdieren zijn toegestaan: oma is dement en incontinent, maar zij heeft veel aardigheid aan haar lieve hondje, dat ook dement en incontinent is.]
 
Goslinga (Trouw, 5.2006) In de jaren zestig heerste er wantrouwen tegen het politieke bestel, maar was er tegelijk een groot vertrouwen in de overheid als vormgever van de samenleving. Nu richt het wantrouwen zich ook tegen de overheid die met haar beleid de burgers en de mensen op de werkvloer vaak dwarszit met een overheidsbureaucratie als een monster van Frankenstein, niet in de hand gehouden door de politici, gedreven door een bedrijfsmatige logica, meer dan door inhoudelijke deskundigheid, losgezongen van de werkelijkheid.

Volgens Tjeenk Willink dwingt de dynamiek van de bedrijfsmatige logica tot homogeniteit in plaats van verscheidenheid. [?OBW De tendens van het bedrijfsleven is pluriform maatwerk, wat technologisch ook steeds beter mogelijk wordt. De (semi-)overheids-instellingen vertonen veeleer een quasi-bedrijfsmatige aanpak met uit het bedrijfsleven gekopiëerde kenmerken die zodanig uitvergroot zijn dat ze contraproductief gaan werken, bv overspannen verantwoordingsdwang, topdown managen, maar dan zonder goed ‘markt-onderzoek’ en zonder goed georganiseerde feedback, niet-relevante cijfers als benchmarks gebruiken (bv het aantal bonnen dat de politie uitschrijft hanteren als prestatie-maat), etc.]
 
 
Het goede leven in China anno 2006 wordt bepaald door de vijf zi’s: piaozi (geld), fangzi (woning), chezi (auto), haizi (kind), mianzi (prestige).
 
 
Varianten van het communitarisme (..TODO..) Hegel’s Volksgeist vs het contractualisme: een lokale gemeenschap is meer dan de optelsom van contracten. Charles Taylor (1931): de morele gemeenschap biedt ruimte aan een authentiek leven waarin de mens trouw is aan zichzelf met maatschappelijke waarden die zijn eigen ik overstijgen en die hem tot uniek mens (zullen) maken.
[OBW pluraliteit van gemeenschappen waarbinnen een mens zich wel/niet thuis voelt. In de moderne samenleving bloeit een mens op in meerdere gemeenschappen die onderling relatief onafhankelijk kunnen zijn: gezin, familie, vriendenkring, werkkring, sportclub, vereniging e.a.. Als een samenleving ruimte biedt aan diverse gemeenschappen met onderling afwijkende ‘morele waarden’, is zo’n samenleving te beschouwen als tolerant of suïcidaal (afhankelijk van de vraag of ook gemeenschappen en waarden getolereerd worden die de samenleving beogen te ondermijnen of te vernietigen door met geweld mensen of groepen met afgewezen waarden te bestrijden). Waar ligt het grensgebied tussen een zelfrelativering die leidt tot tolerantie en een zelfrelativering die leidt tot zelfvernietiging?]
 
K. Popper – The Open Society and Its Enemies, 1945
kritiek op het totalitarisme (communisme, fascisme, nationaal-socialisme)
P. daartegenover vrijheid van denken, een open geesteshouding, sociaal engagement gericht op emancipatie van de lagere klassen, sterke afkeer van dogmatisme en absolutisme (vs historisme: nostalgische hang naar het verleden of overspannen heilsverwachting, The Poverty of Historism), kritisch-rationalistische wetenschapsvisie (verdediging van de rede in Logik der Forschung).
F. Bolkenstein (Trouw 5.2007): totalitarisme niet zozeer de uitkomst van een debat tussen grote denkers, als wel een product van de verkeerde interpretatie van het werk van originele filosofen door derderangs populariseerders (de Lumpenintelligenz).
P. pragmatisme van de social engeneer (met kleine stapjes concrete verbeteringen aanbrengen in het dagelijks leven van mensen).
Voorbeelden hoe dit goed werkt: 19e eeuwse sociaal-liberale wetten, leerplicht, grote infrastructurele werken. Ook wel slecht doordachte experimenten: Boston bussing (heen en weer rijden van leerlingen om zwarte en witte scholen te mengen > rijke ouders doen hun kinderen dan op privé-scholen > nog meer afbraak sociale structuur arme wijken), eugenetische politiek in Zweden (meer dan 60.000 sterilisaties tussen 1934 – 1960). FB: liberale argwaan tav social engeneering gegrond in de catastrofale gevolgen van grootscheepse socialistische maakbaarheids-offensieven.
 
confrontaties van ideologieën (met hoofdaspect)
20e eeuw
1. fascisme / nationaal-socialisme vs universeel humanisme (biologisch)
2. communisme vs kapitalisme (economisch)
21e eeuw
3. terrorisme vs sociaal-liberale rechtsorden (juridisch)
Op de achtergrond van alle drie confrontaties spelen reacties op (en strijd tegen) mondialiserings-tendenzen van resp. humaniteit, handel en recht en alle drie confrontaties worden gekenmerkt door een strijd voor selecte groepen die bij de uitwerking van deze mondialiserings-tendenzen niet (voldoende) aan bod zouden komen (resp. het volk, de arbeider, de onderdrukte minderheid). Beste strategie bij 1. en 2. bleek het isoleren en bestrijden van de extremisten en het geven van een gelijkwaardige mondiale plaats aan de groepen, die zij zegden te vertegenwoordigen. Heeft zo’n strategie bij 3. ook kans van slagen?
Terroristische cellen bestrijden lokale (vaak quasi-sociaal-liberale) rechtsorden (door het treffen van verafschuwde machthebbers en argeloze meelopers) en westerse sociaal-liberale rechtsorden (‘het Westen’ dat om heel diverse redenen zowel gehaat als begeerd is) [de horden tegen de orden]
In de 20e eeuw konden fascisme resp. communisme zich ontwikkelen in de ‘blinde vlekken’ van universeel humanisme resp. kapitalisme. Tegen deze achtergrond zijn twee samenhangende vragen aan het begin van de 21e eeuw: 1. Wat zijn de blinde vlekken van de sociaal-liberale rechtsorden die het terrorisme (mee gevoed door ‘oude spoken’ zoals nationalisme en religieus fundamentalisme) de kans geven zich te ontwikkelen en hoe zijn deze tekorten van de sociaal-liberale rechtsorden op te heffen? 2. Welke methoden zijn het meest effectief bij het bestrijden van terrorisme? Overinvesteren in de tweede vraag en onderinvesteren in de eerste vraag leidt tot een verzwakking van de sociaal-liberale rechtsorden.
Gegevens National Counter Terrorism Center: http://wits.nctc.gov/ terroristische aanslagen wereldwijd (aanslagen buiten gevechtssituaties) in 2004 en 2005
terroristische aanslagen totaal aantal aanslagen religieus geïnspireerd daarvan islamitisch christelijk joods
totaal aantal 14278 1563 1511 (10%) 48 4
doden 22319   6498 (29%) 585 4
gewonden 43620   16846 (39%) 261 27
gegijzelden 40866   584 (1%) 45  
De genoemde percentages laten zien dat het islamitisch geïnspireerd terrorisme disproportioneel gewelddadig is.
[In de bovenstaande cijfers zijn slechts incidenteel soldaten als slachtoffers van terrorisme meegeteld. OBW Ter vergelijking: hoeveel doden en gewonden als gevolg van gevechtssituaties, wie waren daarin de actoren en wat was hun ‘inspiratie’? slachtoffers 20e eew; 21e eeuw, cf Human Security Report 2005, Sinds het einde van de Koude Oorlog is de wereld vreedzamer geworden. Terroristische aanslagen uitgezonderd, is het aantal gewapende conflicten sinds 1992 met 40 procent gedaald. Dat stelt het Human Security Report 2005. Het aantal conflicten dat meer dan duizend dodelijke slachtoffers maakt, daalde met maar liefst 80 procent. Nog geen 5 procent van de gewapende conflicten heeft plaats tussen twee landen, de meeste zijn burgeroorlogen. (..) Internationaal terrorisme is de enige vorm van politiek geweld die sinds de aanslagen op New York, in opmars is. Het aantal slachtoffers van terroristisch geweld is echter een fractie van het jaarlijkse aantal oorlogsdoden wereldwijd. (..) Dat de wereld sinds de Tweede Wereldoorlog veiliger is geworden, is te danken aan het einde van het kolonialisme en van de Koude Oorlog (het einde van het communisme in de Sovjet-Unie en Oost-Europa). Maar de sterke daling van het aantal gewapende conflicten sinds 1992 is volgens de onderzoekers vooral toe te schrijven aan de enorme inspanningen van de Verenigde Naties op het gebied van conflictpreventie, vredeshandhaving en vredesopbouw. Zo is in de afgelopen tien jaar het aantal preventieve diplomatieke missies verzesvoudigd, zijn er vier keer zoveel vredesoperaties gaande en is het aantal staten dat sancties krijgt opgelegd door de VN, tien keer zo groot. Resultaat: van alle vredesakkoorden die tussen 1946 en 2003 gesloten zijn, is de helft na 1992 tot standgekomen. De kosten voor deze inspanningen bedragen nog minder dan 1 procent van de wereldwijde militaire uitgaven. De jaarlijkse kosten van alle zeventien vredesoperaties van de Verenigde Naties zijn bovendien lager dan de militaire uitgaven van de Amerikanen in Irak in één maand.]
Achtergronden van islamitisch geïnspireerde aanslagen: wahabisme/salafisme (Midden-Oosten), deobandi (Zuid-Azië), onder meer gekenmerkt door een letterlijke interpretatie van gewelddadige selecties uit koran en soenna.
Hoe breed worden extremistische opvattingen in de islamitische landen gedragen? Vergelijk onderzoek naar het (soms, geregeld of vaak) accepteren van geweld tegen burgerdoelen ter verdediging van de islam: Indonesië (33%), Pakistan (44%), Libanon (58%), Jordanië (88%) (Pew Research Center, Islamic extremism: common concern for muslim and western publics. 17-nation Pew global attitudes survey, 2005).
Andere onderzoekers, andere getallen. De databases van de Rand Corporation en de National Memorial Institute for Preventing Terrorism tellen 7123 terroristische aanslagen in 2004 en 2005, met een grote concentratie in het Midden-Oosten. De regionale verdeling van de cijfers tonen een aanjaging van het terrorisme in Irak: 2004: 2120 dodelijke slachtoffers, 2005: 5679 en in 2006 waarschijnlijk dramatisch hoger. Welk aandeel in de context van dit geweld hebben de religieuze islam resp. de door het christendom geïnspireerde zendingsdrang van de VS cs? Hoe verhoudt wat de Westerse landen bedoelen te brengen (bevrijding van dictatuur, instellen democratie) zich tot de feitelijke resultaten? Hoe verhouden terroristische aanslagen door islamitische fundi’s in Irak zich tot het bloedbad van Haditha, 2005 waar na een bomaanslag doorgedraaide Amerikaanse mariniers een aantal burgers, waaronder vrouwen, kinderen en een rolstoeler, afslachtten? (vergelijk Vietnam, My Lai, 1968). Het is zinvol om de intenties en de brede inzet (grootschalige investeringen) om deze intenties te realiseren te onderscheiden van de incidenten. En om incidenten ook mee te beoordelen vanuit de expliciet uitgedragen en door inzet en investeringen onderbouwde intenties, evenals vanuit de morele steun of afkeuring die de achterban geeft aan de intenties/inzet resp. incidenten. Tegenstanders van de intenties en de inzet zullen geneigd zijn incidenten uit te vergroten om de intenties en inzet in discrediet te brengen.
 
Rechtvaardige (wereld-)samenleving?
De meeste filosofen zoeken principes die toe te passen zijn op natie-staten en hun onderlinge verhoudingen: (inter-)nationale rechtvaardigheid.
C. Beitz en Th. Pogge zoeken principes die op wereldschaal zijn toe te passen: mondiale rechtvaardigheid.
Verschillende theorieën:
1 Contractualistische benadering, bv Rawls: a. recht op basisvrijheden, b. ongelijkheid ok, mits deze ten goede komt aan de minstbedeelden, c. gelijkheid van kansen op alle maatschappelijke posities. R acht het mondiale verschilprincipe (b) niet toepasbaar, want a. oorzaken van verschillen liggen voornamelijk in de natiestaat, b. en herverdeling is een zaak van de natiestaat. R. in plaats daarvan het hulpprincipe (plicht andere natiestaten te helpen een rechtvaardig regime te vormen). Welvaart is volgens R vooral een zaak van politieke cultuur, religieuze/filosofische/morele tradities en mn demografische politiek.
2 Utilitaristen: betere balans tussen schade en nut > plicht bestrijding armoede.
bv P. Singer
3 bv Sen/Nussbaum: rechtvaardigheid = mogelijkheid menswaardig bestaan, tien capabilities (zoals gezondheid, emoties, cognitieve vermogens, enige controle).
4 bv Pogge: vooral mondiale instituties verantwoordelijk voor armoede, burgers van rijke landen medeplichtig; vs ‘verklarend nationalisme’ (oorzaken in natiestaat). Niet alleen positieve plicht om te helpen, maar ook negatieve plicht om geen schade te berokkenen aan armen/arme landen. Praat over verdeling in termen van grondstoffen (cijfers!) en mensenrechten (morele beoordeling!) (vs Sen/Nussbaum). Concrete voorstellen: heffing op grondstoffen (compenseren armen), alternatief patentrecht geneesmiddelen (beloning bij genezing van meer mensen).
Pogge: de keus voor een bepaalde mondiale orde (wie nemen de beslissingen in welke instituties) bepalen mede de gevolgen van (ook slechte) nationale beslissingen (bv warlords die contracten sluiten mbt grondstoffen: macht > geld > wapens > meer macht). De huidige situatie in ontwikkelingslanden is ook gevolg van slavernij, kolonialisme en genocide > erfenis van ongelijkheden – waarvan de vruchten de westerse landen ten goede komen (niet de zonden van de voorouders erven, maar wel de vruchten van die zonden [OBW alsof onze welvaart grotendeels/volledig aan de uit ontwikkelingslanden ingevoerde grondstoffen te danken zou zijn, quod non]). Afgezien daarvan: wat continueert de grote inkomensverschillen en hardnekkige armoede? Sommige landen doen het goed, veel niet. Niet alleen nationale, maar ook mondiale factoren spelen daarbij een rol: het systeem van handelsverdragen en –conventies, investeringen, leningen, patenten, auteursrechten, handelsmerken, dubbele belastingen, arbeidsomstandigheden, milieubescherming, gebruik van bodemschatten etc. Welke belangen van welke partijen zijn het best gediend bij de opgestelde regels? Protectionisme van welvarende landen ( gemiddelde importtarieven uit arme landen vier keer hoger dan voor import uit andere rijke landen, de arme landen zijn bij de neus genomen tijdens de Uraguay Round, The Economist, 25.9.1999). Door de VS afgedwongen TRIPS (trade-related aspects of intellectual property rights) beperkt betaalbare merkloze medicijnen tgv dure merknaam-medicijnen. 21% van de mondiale ziektelast (malaria, longontsteking, diarree, tbc) krijgt slechts 0,31% van alle publieke en private fondsen voor gezondheidsonderzoek (Drugs for Neglected Diseases Working Group 2001) > ieder jaar sterven miljoenen armen aan alledaagse ziekten om een regime van prikkels in stand te houden dat zorgt voor de medische innovaties die de rijken ten goede komen. 15,7% van de mensen in rijke landen beschikken over 79% van het totale mondiale inkomen > grotere onderhandelingsmacht > verscherping van de tegenstelling van ongelijkheden (grotere inkomensvooruitgang in de rijke landen, inkomensachteruitgang in de arme landen). Als het ‘verklarend nationalisme’ niet op de empirische feiten berust, waarom is het dan toch populair? 2001:6000 miljoen mensen, 3000 m. moeten rondkomen van minder dan twee dollar per dag, 1000 m van minder dan 1 dollar per dag, 2000 m geen toegang tot medicijnen, geen electriciteit. Redeneerfout om op grond van enkele gevallen (de paar landen die met succes uit de armoedeval ontsnapten, zoals de Aziatische tijgers) conclusies te trekken tav alle gevallen (eigen schuld). Sociaal-wetenschappelijk onderzoek is veel meer gericht op nationale en lokale factoren dan op mondiale factoren. De mondiale orde zelf is echter een belangrijke causale factor in het ontstaan en bestendigen van corrupte regimes. Arme landen lijden grote omkoopsom-verliezen door de (door hoge omkoop-sommen) veel duurdere project-kosten en slecht gecontroleerde kwaliteit van het geleverde (controle geen prioriteit voor de omgekochte ambtenaren die vaak handelen ten gunste van de belangen van buitenlandse bedrijven ten laste van de belangen van het eigen land). Geweldsmonopolisten worden de facto de macht toegekend om de grondstoffen te verhandelen en de inkomsten ervan te verduisteren, geld te lenen en schulden aan te gaan namens het land. Het grondstoffenprivilege is een prikkel om met geweld de macht te veroveren. Grondstoffenrijkdom > grondstoffenprivilege (ogv geweldsmacht) > verminderde kans op democratie > slechtere economische prestaties. Het kredietprivilege helpt corrupte regimes om aan de macht te blijven > grote schulden > democratische regeringen daarmee opgezadeld > ondermijning structurele hervormingen. De welvarende landen dragen bij aan en profiteren van de sociale factoren die schrijnende armoede verergeren. Een institutionele orde kan niet rechtvaardig zijn als ze tot grove schendingen van de mensenrechten leidt die te voorzien en te vermijden waren. P suggereert minimale binnenlandse legitimiteit als voorwaarde voor grondstof-, krediet-, verdrags- en wapen-privileges. Nu zijn de vele trade-offs beter voor ons en slechter voor de armen in de wereld, waarvan er jaarlijks 18 miljoen sterven door armoede-gerelateerde oorzaken. De rijke landen moeten de gevolgen van oneerlijke regels die ons op de kosten van de armen onrechtvaardige winsten opleveren, compenseren. Schrijnende armoede is uit te roeien zonder dat de bevrediging van onze eigen behoeften of zelfs maar onze relatief luxueuze belangen tekort gedaan worden. Echter slechts een tiende van wat officieel ontwikkelingshulp heet, wordt daadwerkelijk uitgegeven aan de bestrijding van armoede of basale sociale diensten zoals zuiver en veilig water, primaire gezondheidszorg, voedingsprogramma’s en basisonderwijs. De burgers van de rijke landen zijn betrokken bij de grootste misdaad tegen de mensheid: het in schrijnende armoede houden van bijna de helft van de mensheid zodat jaarlijks 18 miljoen mensen sterven aan armoede-gerelateerde oorzaken.
 
kanttekeningen bij Pogge:
P. Pekelharing, Krisis, 8,1,2007: Wordt de effectiviteit van voorgestelde concrete maatregelen vergroot door ook een morele schuld en bijbehorend schuldgevoel op te leggen? Verantwoordelijkheid ook bij de armen in de arme gebieden: achterstelling vrouwen, drank, alternatieve babyvoeding weigeren vanwege aids-stigma e.d. – armoede is ook een cultureel probleem. Je kunt mooie modellen ontwikkelen, maar je weet niet hoe die in de praktijk uitpakken. Vgl Irak zou een voorbeeld-democratie worden, maar… Werken aan diverse vormen van rechtvaardigheid van onderop: fiscaal, economisch, administratief, juridisch, verdragen, arbeidsomstandigheden, geweldsmonopolie etc. waarbij je alle betrokkenen verantwoordelijk houdt. Bij de mondiale instituties ligt niet de doorslaggevende macht.
Th Mertens, Krisis, 8, 1, 2007: uitvoeringsinstanties van de concrete voorstellen van Pogge zouden een opmaat tot wereldregering vormen – hoe gelegitimeerd? hoe verantwoording af te leggen? democratisch gehalte ervan? Moraliteit ook een zaak van toerekenbaarheid – Pogge schetst een te algemeen verband tussen welvaart en armoede en is (blijkbaar) niet in staat de relaties van verantwoordelijkheid nader te preciseren. Met Rawls is een plicht tot bijstand deels op eigenbelang en deels op charitatieve welwillendheid te baseren.
R. Tinneveld, Krisis, 8, 1, 2007: Rawls: internationale rechtvaardigheid, georganiseerd door de volwaardige en respectabele leden van de internationale gemeenschap (liberale en fatsoenlijke volkeren). De huidige mondiale politieke cultuur bevat volgens R nog niet het idee dat de verdeling van primaire goederen op basis van gelijkheid moet verlopen. R en P voor fundamentele rechten en vrijheden van de mens. Hun theorieën van rechtvaardigheid zouden bij toepassing op mondiaal niveau aangevuld moeten worden door overtuigende theorieën van mondiale democratie.
Wereldbank in World Development Report (2007): herontdekking van de landbouw als motor voor armoedebestrijding. 75% van de 900 miljoen armen wonen op het platteland, terwijl slechts 4% van de 60 miljard ontwikkelingshulp richting het platteland ging. Beneden de Sahara 65% van de beroepsbevolking werkzaam in de landbouw, goed voor 32% van het bnp (optelsom van alle geproduceerde goederen en diensten). Ook de Afrikaanse overheden gaven gemiddeld slechts 4% van hun budget uit aan het platteland. Geld voor landbouw effectief ivm voedselzekerheid en armoedebestrijding. Groei in de landbouw 4 keer zo krachtig als middel tegen armoede dan groei in andere sectoren. (Trouw, 20.10.2007) [OBW Zou deze warme belangstelling misschien ook te maken kunnen hebben met het veronderstelde belang van landbouwproducten voor de toekomstige energievoorziening (biobrandstof)?]
[Wat bepaalt de ‘rijkdom’ van een land / van burgers? bv de waarde van onroerend goed in westerse landen veel hoger, maar hoe reëel is die waarde? Worden de cijfers gecorrigeerd voor lokale omstandigheden, bv in het licht van wat mensen in bepaalde klimaten nodig hebben (bv degelijker huizen en verwarming in koude klimaten)?]
IMF 2007 stemverhouding bepaald door wat een land aan de IMF bijdraagt en hoeveel geld in slechte tijden van het IMF kan worden geleend. Nederland zo meer te zeggen in het IMF dan 24 Afrikaanse landen tezamen. Nieuwe formule op basis van het bnp. Nog weer nieuwere (toekomstige?) formule op basis van het bnp op basis van koopkracht (waarbij China en India op plaats 2 en 3 van de ranglijst zouden komen). De dollar is overgewaardeerd, de Chinese yuan ondergewaardeerd. Aandacht voor de ‘souvereign wealth funds’ (door de overheid gecontroleerde investeringsfondsen die gevuld worden vanuit de inkomsten van bodemschatten (olie- en gas-landen) en handel (bv China)) in het licht van de vrees dat deze fondsen vitale en crudicale delen van de economie kunnen opkopen en dat daarin politieve motieven een grotere rol spelen dan economische motieven. Gedragscode voor deze fondsen? (Trouw, 22.10.2007)
 
J. Sachs, The End of Poverty. How we can make it happen in a lifetime, 2005
De armoedeval is de belangrijkste oorzaak van hardnekkige armoede (belastinggeldgebrek, gebrek aan investeringen, te hoog geboortecijfer etc) > daardoor komt economische ontwikkeling niet van de grond. Armoedebestrijding moet voorafgaan aan economische ontwikkeling. Metafoor van de trap en de treden: alleen als de eerste trede van de trap van economische ontwikkeling is bereikt (met investeringshulp) kan de trap verder worden beklommen.
bv
gratis kunstmest > grotere oogsten > geld voor toekomstige kunstmestaankopen
geneesmiddelen > hogere levensverwachting > dalende geboortecijfers
beetje economische groei > toename belastinginkomsten > investeren wegen etc
Wat gewenst is: structurele investeringen ter bestrijding van ziekte en armoede (wat meer is dan noodhulp). Wanneer dat ontwikkelingsgeld in een VN pot zou worden gestort (bv 0.7% van het bnp vd rijke landen) dan zou binnen 20 jr met gecoördineerde inspanning de structurele armoede zijn op te heffen.
Complicerende factoren: geografische situatie (ongunstig klimaat, bergachtig gebied, niet aan zee grenzend e.d.), slecht nationaal bestuur, belemmerende sociaal-culturele normen, …
Vergelijkbare suggesties eerder gedaan door W. Rostow, The stages of economic growth, 1960, ook met ontwikkelingsgeld gefinancierde investeringsagenda. De armoede-ontwikkeling in de 45 jaren tussen 1960 en 2005 was echter niet bemoedigend.
W. Easterly, The Big Push Déjà Vu, Journal of Economic Literature, 44, 1, 2006 acht het door Rostow en Sach ontwikkelde gedachtengoed ‘blijkbaar niet efficiënt’: belang van goede overheid en goed bestuur te sterk gerelativeerd (bv 30-70% van door centrale regeringen beschikbaar gestelde geneesmiddelen verdween voordat ze bij de patienten terecht kwam in Guinia, Kameroen, Oeganda en Tanzania); verder ten onrechte een wereld van goede wil verondersteld; de sociaal-culturele dimensies van het armoedeprobleem zijn grotendeels onbenoemd; zelfs in rijke landen blijft er een vrijwel onoplosbare armoedeproblematiek van een beperkte groep mensen met gebrekkige opleiding, werkeloosheid, schulden, verslavingen, e.d.
[OBW metafoor armoedebestrijding tussen 1960 en 2005: een bosbrand proberen te blussen door er zo nu en dan her en der een beperkt aantal emmers water op leeg te gieten]
 
Onze Wereld, Jubileumnummer 50 jaar, 2007
9 oplossingen voor de armoede http://www.9oplossingen.nl/
  1. microkrediet: toegang daartoe geeft mensen zelfvertrouwen, trots en onafhankelijkheid, hiermee help je mensen zichzelf helpen. http://www.microfinancegateway.org , http://www.dayforchange.nl/
  2. lokaal ondernemerschap: creëer banen, steun kleine bedrijven (financiering, investeringsklimaat), ontwikkel lokaal aantrekkelijke en hoogwaardige producten en diensten die het leven van de armsten aantrekkelijk maken en die voldoen aan het people, planet, profit-principe. http://www.bidnetwork.org , http://www.nextbillion.org ,
  3. millenniumdoelen: 8 doelstellingen, 19 targets en 48 meetbare indicatoren, voor 2015 te halen (voornemen lidstaten VN in 2000): honger, armoede, onderwijs, gezondheid, vrouwenrechten, seksuele en reproductieve rechten, water en sanitaire voorzieningen, duurzame leefomgeving. Randvoorwaarden: eerlijke handelskansen, rechtvaardig financieel systeem, goed bestuur, schuldenverlichting, meer geld voor echte ontwikkelingssamenwerking, gelijke toegang tot essentiële medicijnen, (micro)kredieten, ICT en telefonie. http://www.millenniumdoelen.nl/ , http://www.een.nl/ , http://www.politiek2015.nl/ , UN report 2007 , citaat uit het voorwoord van Ban-Ki Moon: "In particular, the lack of any significant increase in official development assistance since 2004 makes it impossible, even for well-governed countries, to meet the MDGs.(..) Promisses remain to be fullfilled (..)".
  4. remittances: overboekingen naar familie in thuislanden, hoogte drie keer alle ontwikkelingshulp bij elkaar (300 miljard dollar in 2007), migratie en ontwikkeling van de thuislanden stimuleren elkaar. http://www.remittances.eu/ , http://www.diasporajourney.blogspot.com
  5. eerlijke wereldhandel: in arme landen de markten gefaseerd openen om landbouw en industrie te beschermen, regionale handelszones van landen met ongeveer hetzelfde economische niveau, Europa en VS exportsubsidies afschaffen, burgers verantwoord kopen > druk op bedrijven, werk internationale bedrijven in ontwikkelingslanden toetsen. Vrijhandel-problemen, bv tomatenteelt in Ghana bedreigd door goedkope Europese tomatenpuree, mn uit Italië, kippensector in Ghana door bevroren kippendelen, mn uit Nederland. Economic Partnership Agreements (EPA’s) vaak nadelig voor ontwikkelingslanden. Pas markt-liberalisering in bepaalde sectoren als de ontwikkelingslanden in die sectoren klaar zijn voor concurrentie met rijke landen. http://www.eerlijkehandelnu.nl/ , http://www.mwengo.org/acp
  6. goed bestuur: corruptiebestrijding, transparant belastingsysteem, overheidsverantwoording geldbesteding, gemeenschapgeld van iedereen (onderscheid warm geld en koud geld), verbetering relatie overheid-burgers, burgers betrekken bij het opstellen van gemeente-begrotingen, opheffen belastingparadijzen (oneerlijke concurrentie, want de ontwikkelingslanden missen zo belastingen, cf ook vangen van rente via de bankrekeningen van corrupte leiders van ontwikkelingslanden), donorgeld en belastinggeld via transparante begrotingen laten lopen. http://www.govindicators.org/ , http://www.info.worldbank.org/governance , http://www.moibrahimfoundation.org
  7. mondiaal burgerschap: westerse levensstijl legt grote druk op de natuur, daardoor mede-verantwoordelijk voor armoede [OBW vroeger iedereen arm, toen een paar rijk(er) – op dat moment kon niet de rijkdom van een paar als ‘oorzaak’ van de armoede van velen aangevoerd worden – causaliteitsfout? – wat anders als er veel meer ‘rijken’ komen - omslagpunt?], levensstijl-verandering is nodig, praktisch idealisme biedt creatieve perspectieven. Als iedereen zou leven als de gemiddelde Nederlander, zouden we twee aardbollen nodig hebben. Praktisch idealisten zijn levensgenieters, geen genotsverlaafden. In de naam van de westerse burgers worden onrechtvaardige (handels-, subsidie-) systemen in stand gehouden. Koop producten uit je eigen regio, koop tweedehands producten, bespaar energie. http://www.milieucentraal.nl/ , http://www.voetafdruk.nl/ , http://www.voetenbank.nl/ , http://www.fairfood.org/ , http://www.fairwear.nl/ , http://www.schonekleren.nl/ , http://www.viswijzer.nl/ , http://www.praktischidealisme.nl/ , http://www.timetoturn.nl/
  8. gezondheidszorg: goed gezondheidszorgsysteem (voldoende mensen, instellingen en middelen – ook communicatiemiddelen en transport), geïntegreerde aanpak (ipv ‘verticaal’ één probleem aanpakken, zoals bv HIV/AIDS), speerpunt moedersterfte, Afrika: meer vroedvrouwen en verpleegkundigen. Voorlichting, preventie. http://www.who.int/hdp/publications/dying_change.pdf , http://www.unmillenniumproject.org/reports/tf_health.htm
  9. onderwijs: voor een bloeiende economie is een goed geschoold middenkader nodig, wat onstaat door beroepsonderwijs te stimuleren, waarbij het gilde een prima vorm is om vaardigheden te scholen. Door het succes van het basisonderwijs ontstaan nieuwe problemen [sic!]: gebrek aan geld voor vervolgonderwijs… [structureel: oplossing van probleem 1 roept problemen 2..n op?] Beroepsonderwijs dat dicht op de markt zit, levert een substantiële bijdrage aan de ontwikkeling van een regio. Trainingen afstemmen op de behoeften van de gemeenschappen, bv ivm de informele, kleinschalige bedrijvigheid. Beroepsscholen met productie-units, uit de opbrengst waarvan een groot deel van de opleidingskosten zijn te betalen. Banden van de beroepsscholen met de gemeenschap, bedrijven, overheid en internationale ngo’s.
  10. W. Easterly tegen de planners (die denken de oplossingen te weten) en voor de zoekers (die oplossingen zoeken die bij de telkens andere situaties passen). Echter: verschillende van de hierboven genoemde oplossingen zijn oplossingen ‘van henzelf voor henzelf’. In ontwikkelingswerk ook al het pragmatische van het uitproberen van verschillende ‘oplossingen’.
 
plaatje pg 56: samenhang corruptie en stabiliteit landen
todo
 
World Economic Forum (WEF), Global Gender Gap Report 2007: verhouding mannen-vrouwen wb toegang gezondheidszorg, onderwijs, politiek en arbeidsmarkt. Grootste achterstand: Midden-Oosten en Noord-Afrika.
Ranglijst 128 landen maakt duidelijk dat er wb achterstand vrouwen
 
2003 Europese Hof voor de Rechten van de Mens verklaart de sharia (de wettelijke voorschriften van de islam) in strijd met de democratische rechtsorde.
 
world-factsheet
todo
 
opbrengst biobrandstof per hectare gewas:
algen: 46.770
vingergras: 10.756
hennep: 9.353
oliepalmen: 4.752
 
 
R. Layard, concentreren op geluk ipv op koopkracht en betalingsbalans, economie als gelukswetenschap. Bepalende factoren: 1 intimiteit ervaren, 2 interessant en uitdagend werk hebben, 3 deel uitmaken van een hechte gemeenschap, 4 over een fit en vitaal lichaam beschikken, 5 het gevoel hebben de baas te zijn over het eigen leven, 6 kunnen leven volgens je eigen idealen
F de Lange: geluk te persoonlijk om zich te lenen voor een collectieve aanpak, gelukspolitiek zou tot geluksdictatuur leiden. L onderscheidt klein geluk (momentane gevoelens van welbevinden), diep geluk (duurzame dispositie, sociale ervaring en persoonlijke opgave, zelfacceptatie gecombineerd met het gericht zijn op het andere en de ander), hemels geluk (uiteindelijk volmaakt totaalgeluk voor de ongelukkige mislukten) (Trouw, 27.10.2007)
 
 
Docters van Leeuwen over RMO, Vormen van democratie (2007) Het hoort tot het wezen van de democratie dat zij nooit door allen kan worden onderschreven. Democratie is de voortzetting van de strijd van allen tegen allen met andere middelen (Th. Hobbes, Carl Von Clausewitz). Het democratisch arrengement kan nooit alles omvatten. Altijd zullen groepen burgers (bv criminelen) een deel van het democratisch arrangement naast zich neerleggen. Het is dus gevaarlijk om het arrangement te klein te maken [dan te veel ruimte voor de arrangement-inbrekers]. Verklaar een groep (bv illegalen) buitenwettelijk en ze gedragen zich buitenwettelijk. Wie anderen of zichzelf uitsluit van het democratisch arrangement, roept de strijd van allen tegen allen over zich af. Veel afzijdigen menen dat ze recht hebben op een groter aandeel in het collectieve arrengement – ze beschouwen zich als slachtoffer van de democratie (cf Nietzsche die de democratie zag als een samenzwering van de zwakken tegen de sterken, terwijl de hedendaagse afzijdigen de democratie zien als een samenzwering van de sterken tegen de zwakken). Vraag of collectieve arrengementen wel thuishoren in een democratisch arrengement. Het gebruik van democratie voor collectieve belangen (bv ver doorgevoerde (inkomens)gelijkheid) zonder duidelijk aantoonbaar algemeen belang (bv onderwijs, gezondheidszorg, sociale zekerheid) is gevaarlijk. Zowel aan de onderkant als aan de bovenkant (ondernemende jongere ouderen) brengt de democratie grote aantallen personen voort die menen de democratie niet meer nodig te hebben. Van democratische emigranten > individualisten > cliëntelisme – grootste bedreiging voor de democratie. De volatiele democratie moet zich aanpassen aan de manier waarop individuen bereid zijn ertoe te behoren. (Trouw, 27.10.2007)
 
 
Varlam Sjalamov schrijft over de ontginning van de bodemschatten in de Goelag, voor de ontginning waarvan de staatsonderneming Dalstroj politieke en criminele gevangenen inzette. Hij beschrijft deze hel niet moraliserend en ook niet literair, maar met een kale, objectiverende stijl, zonder metaforen, zonder psychologie, zonder oordelen, zonder distantie, reflectie of ironie. Slechts documenterend ("nieuw proza").
Hij keert zich met deze stijl ook tegen schrijvers als Dostojevski, Tolstoj en Solzjenitsyn die hij belerend en moraliserend vond.
Het stalinisme heeft tussen de 9 en 21 miljoen slachtoffers geëist. Het heeft de moraal van de Russische natie duurzaam ondermijnd door de criminelen de regie te geven in de kampen (geleid door een moraal [sc. morele perversie] aan gene zijde van de moraal). Zij regeerden door liegen, bedriegen, stelen, afpersen, verraden, verlinken, chanteren, mishandelen en moorden. Hiërarchie waarin de politieke gevangenen en intellectuelen onderaan stonden.
VS is het niet eens met de visie van de Russische staat (en Solzjenitsyn) dat de criminelen ‘in wezen sociaal zijn’ en wel zijn ‘om te smeden’ in een bruikbare vorm. VS: dat miskent de absolute verdorvenheid van de misdaadwereld.
De kampen bleken ook scholen voor de socialisatie tot beroepsmisdadiger. Na de opheffing van de kampen nestelden deze beroepscriminelen zich in het hart van de Sovjetmaatschappij en corrumperen [de moraal van] de natie.
Solzjenitsyn prijst de overlevingskunst van de criminelen, waardeert hun trots en de handigheid waarmee ze andere voor hun behoeften en geneugten misbruiken, en hij ziet ook als helden degenen die zich als martelaars voor moraal en menselijkheid opwerpen als religieus bevlogen dissidenten [OBW voorgaande wat tegenstrijdige groepen?], maar hij minacht degenen die hun hoofd laten hangen en als slaven sterven. VS heeft echter meer oog voor de kampbewoners die hun menselijkheid redden door te weigeren zich te laten corrumperen.
(Antoine Verbij, Trouw, 20.1.2008)
 
 
spanning zelfbeschikking en bescherming
zelfbeschikking: recht op abortus, echtscheiding, euthanasie
bescherming: van het ongeboren leven, van het gezin, van de kwetsbare oudere
Bert Keizer: artsen werken zeer ongaarne mee aan het sterven van een medemens, al vraagt die er om. (..) Betekenden wij dan niet genoeg meer voor je? (..) Een zelfgekozen levenseinde .. je zou het eigenlijk alleen moeten doen als ook de mensen die van je houden, zeggen dat het mag. (Trouw, 5.4.2008)
 
 
dictatuur
Een selecte groep leiders heeft de controle op het politieke systeem, in een verdergaande vorm ook op het economische systeem en in de meest vergaande vorm ook op het sociale systeem, veelal gerechtvaardigd vanuit een ideologie die ‘verklaart’ waarom deze leiders historisch gezien onmisbaar zijn voor het voortbestaan van de staat. De selecte groep leiders wordt gesteund door het ‘selectoraat’ (de overlevingsbasis voor een dictatoriaal regime): een beperkte groep die profiteert van de welvaart en zich onbedreigd waant door de massa.
Versnelling implosie van een dictatuur:
 
 
Foreign Affairs (2008): democratie (politieke en religieuze vrijheden, vrijheid van meningsuiting, vrijheid van vergadering) onder druk in meer staten (46 van de 193). Lage scores bv in: China, Ivoorkust, Equatoriaal Guinee, Eritrea, Laos, Saoedi-Arabië, Wit-Rusland, Zimbabwe (6.5), Burma, Cuba, Libië, Noord-Korea, Somalië, Soedan, Turkmenistan, Oezbekistan (7).
 
 
J.A.A. van Doorn: Valse verwachting dat men met ‘goede werken’ de ‘hearts and minds’ van een lokale bevolking kan winnen. In plaats van dankbaarheid en medewerking oogst men vooral opportunisme en passiviteit. Afganistan: eerste doelstelling was het vernietigen van de taliban en deze vervangen door een westers gezind regime. Daar hebben de Amerikanen aan toegevoegd: het ombouwen van een onderontwikkeld en etnisch gespleten land tot een moderne democratische staat, compleet met verkiezingen en parlementaire instellingen. Gevolg: de volksvertegenwoordiging is voor een groot deel samengesteld uit krijgsheren, drugsbaronnen en ander geboefte. Vergeten: staatsvorming (state-formation) moet voorafgaan aan democratisering (nation-building). Slechts landen met een erkend staatsgezag, een bestuurlijk apparaat dat het hele grondgebied omvat en met een redelijke rechtszekerheid die de bevolking vertrouwen inboezemt, zullen met succes de stap naar volksinvloed zetten. (..) Nationaal leger, ook als ‘school of the nation’. (..) Het van buitenaf opzetten van een nieuwe, effectief opererende staat is menig kolonisator zelfs na een eeuw inspanning niet gelukt. (Trouw, 5.4.2008)
 
 
Kees Schuyt, Recht en Orde en Burgerlijke Ongehoorzaamheid, 1972.
Wanneer is het moreel (<> juridisch) geoorloofd wetten te overtreden?
Bij voorbeeld in een democratie met systeemfouten: het Brits-Indië ttv Gandhi, VS civil rights-beweging tbv zwarte minderheden (1954v), verzet in DL vs Neurenberger rassenwetten (1934), Rusland ttv communisme, Zuid-Afrika ttv apartheid. Waar acties het moeilijkst zijn (onder totalitaire regimes) zijn ze moreel het meest gerechtvaardigd, waar acties het gemakkelijkst zijn (in democratische rechtsstaten) zijn ze moreel het minst gerechtvaardigd. Criteria voor wetsovertreding als actie in het proefschrift van Kees Schuyt: voortkomend uit het geweten, weloverwogen, eerst andere wettelijke middelen gebruikt, openlijk, symbolische samenhang tussen daad en te overtreden wet(ten), vrijwillig meewerken aan arrestatie en vervolging met aanvaarding van straf-risico, rechten van andere zoveel mogelijk geëerbiedigd, geweldloos. Jaren-tachtig activisme in NL ging over de schreef (zowel rechts- als links-radicalisme was in bepaalde opzichten anti-democratisch). Onkritische gelijkhebberij van toen (activist Duyvendak, provo Relus ter Beek, marxist Pim Fortuyn, kraakster Rita Verdonk [die overigens stelt geen kraaktster te zijn geweest, maar alleen betrokken bij een demonstratie tegen het platgooien van een gekraakt pand tgv de bouw van een parkeergarage]) vertoont opvallend veel overeenkomsten met de hedendaagse populistische kritiek op het ‘Haagse gedoe’. Gandhi: het doel moet in de keuze van de middelen zichtbaar worden.
(Trouw, 23.8.2008)
 
 
Martijn Roessingh: geopolitieke machtsverhoudingen zijn te analyseren vanuit de volgende modellen:
 
 
Cor Hermans, Een Engelsman in Frankrijk, een andere geschiedenis van John Stuart Mill, 2008.
Jeremy Bentham (1748-1832), klassiek liberalisme en utilitarisme, individuele en economische vrijheid, scheiding van kerk en staat, vrijheid van meningsuiting, gelijke rechten van vrouwen, openheid en transparantie in de samenleving tbv maximale controle (panopticum), het nastreven van genot en vermijden van pijn stuurt de mensheid - bijgestuurd door rede en recht is ieders handelen nuttig voor het algemeen belang (vergelijk de ‘invisible hand’ van Adam Smith). Zijn secretaris was James Mill, de vader van John Stuart Mill (1806-1873) (‘On Liberty’) stond echter ook onder de invloed van Franse denkers en Duitse romantici. De mens streeft niet alleen naar genot en het vermijden van pijn, maar ook naar geestelijke vervolmaking en zelfrespect. Ook keerde hij zich tegen de kwantitatieve benadering van het utilitarisme (geluk voor het grootste aantal), omdat dit kan leiden tot een tirannie van de meerderheid en het despotisme van de publieke opinie en het daaruit voortvloeiende conformisme en materialisme – democratie als bedreiging van de waarheid (vergelijk Tocqueville). (Trouw, 1.11.2008)
 
 
Herman van Rompuy gelooft maar beperkt in de maakbaarheid van het leven [ OBW marginale maakbaarheid]. We moeten ons tevreden stellen met de nooit eindigende taak het lijden te verminderen, vermijdbaar kwaad te bestrijden, misstanden op te ruimen; en daarbij moeten we steeds de ogen open houden voor de onvermijdelijke ongewilde [ negatieve ] gevolgen van ons ingrijpen, die we nooit geheel kunnen voorzien. Popper’s kritisch rationalisme gaat uit van de erkenning dat de mens feilbaar is – daarom open staan voor kritische discussie (lijn John Stuart Mill: vrijheid vereist dat elke mens elke dag alles aan een kritische discussie moet onderwerpen). Popper wees (vs het totalitarisme) het historisch determinisme af. HvR Elk mens heeft echter niet-rationele uitgangspunten, mee bepaald door karakter, omstandigheden, afkomst en traditie. Alleen vanuit die uitgangspunten zijn mensen ‘logisch’ (coherent) bezig. HvR ziet de keuze voor onze overtuigingen als een vrije daad. Na Popper is gebleken dat ook de idee van de volkomen autonome en soevereine mens een illusie is (geweest). Popper: de toekomst laten bepalen door discussie zonder rekening te houden met overgeleverde waarden en ideeën > de meerderheid beslist over inperkingen van de vrijheid. HvR Er zijn echter vrijheden en mensenrechten die boven de discussie staan omdat ze de fundamenten vormen van democratie en vrijheid. Verdediging tov tirannie van de meerderheid en die van een paternalistische en bevoogdende overheid: een krachtige politieke cultuur met waardering voor participatie en de creatieve, zelfbesturende kracht van de sociale verbanden (Alexis de Tocqueville > Robert Putnam). Popper: drie paradoxen: vrijheid (grenzeloze vrijheid heft zichzelf op), tolerantie (kan niet tolerant staan tgo de intoleranten), democratie (als de meerheid een ondemocratische partij kist, is de democratie voorbij). HvR daardbij de paradox van het anti-dogmatisme: dat wordt een dogma als ’t consequent [ rigide? ] wordt doorgevoerd, bv in het ethisch relativisme. Egoïsme schept populisme, de voorbode van de dictatuur. Andere paradox: zij die de vrijheid hoogachten, kunnen ongewild geneigd zijn om van de politieke consensus een totalitair referentiekader te maken voor ons ethisch en moreel oordeel. Zonder transcendente waarden is de waarheid die van de meerderheid. In Popper’s denken heeft een blinde vlek voor het toekomstig belang van het historisch verleden, volgens Ger Groot misschien door het ontbreken van ‘een serieus besef van de tragische kant van ieder menselijk handelen’. Popper’s kritisch rationalisme wil de ‘duistere kant van de rede’ niet aanvaarden. De ‘autonome mens, los van de geschiedenis, bevrijd van ongetemde neigingen en voorgekauwde waarden’ bestaat echter niet – deze mens is een ‘uitvinding van recente datum, die al weer passé is (Michel Foucault). HvR De mens is vrij en zijn rede speelt drieband binnen de grenzen van datgene waardoor hij gemaakt is: zijn sociale en mentale geschiedenis. Oproep tot geduld als toepassing van ons respect voor de waardigheid van de mens, voorzichtigheid ivm de [onvoorziene] gevolgen van ons [verbeterende] handelen. Onthouden van drastische stappen met onvoorzienbare gevolgen. Realpolitik ipv experimenten. Niet maakbaarheid, maar verbeterbaarheid. Zoals de vrijheid de voorwaarde is die ons toelaat om onze verantwoordelijkheid te nemen, [zo] is onze verantwoordelijkheid de voorwaarde om onze vrijheid te verzekeren. In het besef dat we feilbare mensen zijn. Reinhold Niebuhr: ‘Man’s capacity for justice makes democracy possible; but man’s inclination to injustice makes democracy necessary’.
Trouw, 17.10.2009)
 
 
De mens is als burger voor de wet gelijk(waardig) en binnen de marges van de wetten vrij. In een ordeloze democratie strekt de gelijkheid zich ook uit tot de politieke rollen (van bv bestuurders en rechters), zodat zij niet meer met gezag kunnen spreken over... Het is echter van groot belang om de autoriteit van vakmensen te erkennen (vs manageritis-achtige stelselwijzigingen).
Brengt het referendum de ondeskundigheid aan de macht?
 
 
Martin Muijsen: Alleen met medische criteria vast te stellen behoefte aan zorg rechtvaardigt het maken van ondescheid tussen mensen. Door marktwerking zijn sluipenderwijs ‘merite-criteria’ [ info + geld + verstandige keuzen ] geïntroduceerd. Markten spiegelen sociale ongelijkheid, ze heffen die niet op. Risicoselectie en premie-differentiatie vergroot ongelijkheid, evenals voorrangszorg voor extra betalende cliënten (bv om werknemers zsm weer aan de slag te krijgen – winst gedeeld door ziekenhuis en bijklussende specialisten).
Gezondheidszorg is schaars, rantsoenering is onvermijdelijk. In een expliciet systeem zijn rantsoeneringsbeslissingen als gevolg van systematische, rationele en bovenal transparante overwegingen – zichtbaar, toetsbaar en democratisch gelegitimeerd. Blinde krachten zijn aan de haal gegaan met de gezondheidszorg, bv miljoenen verslindende holdingstructuren die bestuurders optuigen, bijgebstaan door batterijen duurbetaalde consultants.
Ook de individuele hulpverlener voelt zich niet meer ‘thuis’ in de zorg. Hij werkt in een omgeving van georganiseerd wantrouwen en weet zich verstrikt in een dicht gesponnen web van bureaucratische verantwoording en afrekening. Prestatiebeschrijvingen en beprijzing hebben zijn werk opgeknipt in producteenheden, met een schrikbarende stijging van de administratieve last als gevolg. Het navenante verlies aan productiviteit is erg. Dramatisch zijn de gevolgen voor het zelfbeeld het het nrombesef van de hulpverleners. Niet wie zijn vak verstaat, maar wie administratief vaardig is, geldt als een goede hulpverlener. Het make van carrière is synoniem geworden met het bemachtigen van managementsposities.

Zorgvrager en –verlener zijn hun morele anker kwijt. De overheid moet de morele dubbezinnigheid, die kenmerkend is geworden voor het systeem, uitbannen door in wetten en regels de morele status van de gezondheidszorg te bevestigen. Daar hoort bij: een eenduidig begrip van gelijke behandeling en zeggenschap, grondige democratisering in de vorm van een permanent maatschappelijk debat. Om de gezondheidszorg echt weer ‘van ons allemaal’ te maken.
In een rechtvaardige gezondheidszorg is voor marktwerking geen plaats.
(Trouw 29.5.2010)
 
Buurtzorg van zorgdirecteur Jos de Blok (voormalig verpleegkundige) uit Almelo, geïnspireerd door Aart Pool (één van de eerste mannelijke wijkverpleegkundigen en emeritus hoogleraar ouderenzorg): kleine, onafhankelijke teams met acht tot twaalf verpleegkundigen, die zelf hun roosters maken, collega’s aannemen en die zelf bepalen hoe lang ze bij een patiënt blijven, ondersteund door een goed ICT-systeem dat alle relevante informatie voor elke medewerker beschikbaar stelt.
Versus marktwerking in de zorg - vergoeding op basis van productie-uren - een onzinnig systeem dat de zorgkosten alleen maar onnodig hoger maakt. Zo mogelijk activeren van patiënten maakt (te veel) zorg op termijn overbodig.
Het gaat niet om het op papier beschrijven vooraf en op papier verantwoorden achteraf, maar om: wat is er hier aan de hand en wat gaan we doen om te helpen.
(Trouw, 7.4.2012)
 
Rudy Andeweg en Jacques Thomassen cs (zo’n 50 politicologen) zien geen toekomst meer voor de typische NL democratie waarin zoveel mogelijk politieke stromingen vertegenwoordigd zin en waarin gestreefd wordt naar zoveel mogelijk consensus. Volgens hen dient de afspiegelingsdemocratie vervangen te worden door een afrekendemocratie met een indeling in twee blokken.
De burger zou gefrustreerd zijn door een gebrek aan invloed op regeringssamenstelling en –beleid. Een studie van het SCP toonde echter aan dat mensen met een hogere opleiding meer vertrouwen hebben in het huidige parlementaire systeem en de huidige politieke instituties. Mark Bovens: er is geen kloof tussen de politiek en de bevolking, maar tussen bevolkingsgroepen onderling. Hoger opgeleiden hebben het gevoel meer controle te hebben over hun eigen leven, want wellicht voorafgaat aan tevredenheid over de politiek. (Trouw, 23.3.2011)
 
 
Rutger Claassen, Het Huis van de Vrijheid, 2011
Isaiah Berlin, Two Concepts of Liberty, 1958: positieve en negatieve vrijheid.
RC Om autonoom te kunnen zijn, moet je onafhankelijk zijn, vrij van manipulatie en dwang. Verder moet je de innerlijke vermogens bezitten om je eigen levensplan op te kunnen stellen en uit te voeren. Tot slot moet je voldoende opties hebben om uit te kunnen kiezen.
Autonomie kan samengaan met het gehoorzamen van anderen, Zolang dit maar uit eigen motivatie gebeurt. En er moet altijd een exit-optie zijn, de mogelijkheid om je los te maken van een opdrachtgever of een gemeenschap.
Het verruimen van restricties is geen positieve vrijheid (sc geen liberale maatregel) als het de belangen (bv de gezondheid) van andere schaadt, want dan schaadt je de basale voorwaarden voor hun autonomie.
Kunst (als uiting van cultuur) beschouw ik primair als een uitoefening van autonomie, niet als een voorwaarde ervoor. Toch ben ik niet tegen kunstsubsidies. De staat mag dingen doen die boven het autonomie-ideaal uitgaan, als een democratische meerderheid van de samenleving dat wil. [?] Als een overheid dat met mate doet, ben je toch nog heel ver verwijderd van het opleggen van een welzijnsideaal. Want [de overheid als] een geluksmachine, daar geloof ik niet in.
(Trouw, 3.1.2012)
 
Tony Judt & Timothy Snyder, Denken over de twintigste eeuw, 2012
Geschiedenis is leerzaam, niet als waarschuwing voor het heden [sc niet om eenduidig lessen uit het verleden te trekken voor het heden], maar als les in gecompliceerdheid. Enerzijds is historie te benaderen als een discussie zonder eind tussen opvattingen, partijen en naties, anderzijds is door historici toch te poberen in de veelheid van verschijnselen patronen te ontdekken.
Het humanistisch-kosmopolitische project van de Verlichting (Kant, Zum ewigen Frieden) liep in de 20e eeuw ernstige averij op. Vanaf WOI tot de val van De Muur (1989) is deze eeuw ‘een oefening in toegepaste politieke romantiek’: marxisme/socialisme, conservatisme/patriottisme kregen geharnast en vereenvoudigd gestalte in enorme massabewegingen > communisme, fascisme en nationaal-socialisme dicteerden het ritme van de 20e eeuw.
Tegenbeweging: de politieke ratio van weldenkende liberale, christelijke en sociaal-democratische politici – een andere doorgetrokken lijn vanuit het goedburgerlijke liberaal-vooruitstrevende program van de 19e eeuw.
Zo kun je 20e eeuw ook beschouwen: als een dramatische onderbreking van een in de 19e eeuw begonnen finale naar een redelijke samenleving, waarin een kapitalistische economie en sociale zorg de burgers bieden wat ze nodig hebben. Nu zou onze taak zijn: voorkomen dat het slechter wordt.
(Trouw, 11.2.2012)
 
De onmachtige democratie
Als democratisch gekozen partijen elkaar in een wurggreep houden en noodzakelijke maatregelen uitblijven in een crisis-situatie, wordt er doorgaans een ‘democratische dictator’ aangesteld om snel knopen te kunnen doorhakken [of - in een meer collectieve variant – ‘n zakenkabinet]. Het is daarbij zaak om zo’n tijdelijke dictatuur niet te laten ontsporen in een tirannie.