Guides for the Perplexed, Marshes for the Wandering

Guides for the Perplexed,
Marshes for the Wandering.

Otto B. Wiersma

7 Jan. 2004 – 23 May 2005 (last update)

I live a life worthwhile passionately detached committed to love to be
	I am almost nothing what is in me can be found in almost everything no fear of losing track of change through presence now
		I leave an empty trace as better ground to be silent beyond saying

Introduction
How do I live and how do I understand the reality in which I live? According to most philosophers, answers to these questions seem not to be given with human life as it is. Religions and sciences tell a lot of stories to which a lot of different and often contradicting ethical and ontological ideas can be related, leaving a diligent reader perplexed.
For most readers the canonical books and canonical commentaries are too many, too thick and too boring, so there’s a market for guides, covering the highlights of belief and knowledge. In this story I like to follow some of these ‘Guides for the Perplexed’ to gain some insight into the evolution of relations between belief and knowledge, morality and reality.
(..)
-------------------------------------------------------------------------------------------
links to places within this text to abstracts of / about:
Benjamin, W (Zur Kritik der Gewalt)
Bryson, B. (A Short History of Nearly Everything)
Derrida, J. (Force de loi)
Derrida, J. (diss Evink)
Evink, C.E. (Transcendentie en inscriptie)
Krochmal, N (The Guide of the Perplexed of The Time)
Lyotard, J.F., (Le Postmoderne expliqué aux enfants)
Maimonides
Rietdijk, C.W.
Sardar, Z., (Desperately Seeking Paradise)
Schuhmacher, E.F. (A Guide for the Perplexed)
Janssens, D., Tussen Athene en Jeruzalem, filosofie, profetie en politiek in het werk van Leo Strauss
Toulmin, S. (Return to Reason)
Ward, K (A Guide for the Perplexed)
-------------------------------------------------------------------------------------------
Literature
Bryson, B., A Short History of Nearly Everything, 2003
Derrida, J., Force de loi. Le Fondament mystique de l’autorité., 1994
Evink, C.E., Transcendentie en inscriptie. Jacques Derrida en de hubris van de metafysica. 2002
Janssens, D., Tussen Athene en Jeruzalem, filosofie, profetie en politiek in het werk van Leo Strauss, 2003
Harris, J.M., Nachman Krochmal - Guiding the Perplexed of the Modern Age, 1991
Krochmal, Nachman (1785-1840), The Guide of the Perplexed of The Time (finished by Leopold Zunz (1794-2886) and publised in 1851)
Lyotard, J.F., Le Postmoderne expliqué aux enfants, 1986
Maimonides, (Moses ben Maimon / Rambam, 1135-1204), Sefer ha-Mizvot
Maimonides, (Moses ben Maimon / Rambam, 1135-1204), codified Talmudic law
Maimonides (Moses ben Maimon / Rambam, 1135-1204), Guide to the Perplexed
Munk, R., F.J. Hoogesoud, red., Joodse filosofie tussen rede en traditie: feestbundel ter ere van de tachtigste verjaardag van prof. dr. H.J. Heering, 1993.
Roth, L., The Guide for the Perplexed, 1948
Sardar, Z., Desperately Seeking Paradise. Journey of a Sceptical Muslim, 2004
Schuhmacher,E.F., A Guide for the Perplexed, 1977
Toulmin, S., Return to Reason, 2001
Ward, Keith, God, A Guide for the Perplexed, 2003
Wickersham Crawford, J.P., The Vision Delectable of Alfonso de la Torre and Maimonides' Guide of the Perplexed (from the Publications of the Modern Language Association of America, XXVIII, 2, 1913)
-------------------------------------------------------------------------------------------
Abstracts
Maimonides/Rambam 1135-1204
Moses ben Maimon, known by the acronym of Rabbi Moses ben Maimon, Rambam. Fled as young boy with his parents from Al-Andalus (Spain, convivencia of Jews, Christians and Muslims - idealized: only some Jews and Christians at the court, most Jews and Christians in ghetto's, wearing special clothes, paying extra taxes, 1066 Granada thousands of Jews murdered, 1148 the family of M fled from Cordoba for the fundamentalistic Almohades, cf 1198 Averroës fled from Cordoba as well (Elena Arijita, Granada))
Maimonides' main books are:
Mishnah Commentary: summarizes and updates Talmudic decisions and tries to reveal the principles behind the decisions.
Mishneh Torah, a systematic Code of all Jewish law (how to behave in all situations just by reading the Torah and his code, without having to expend large amounts of time searching through the Talmud).
More Nebuchim (Guide for the Perplexed) one of the great philosophic statements of Judaism. The book points to the soundness of the Law for someone who has become perplexed about the superficial (interpretation of) aspects of the Law, someone for whom there must be a deeper or hidden meaning. The perplexed is driven to reconcile his drive toward the intellectual perfection with his drive toward the spiritual perfection.
Perplexity about a principle of faith is often rooted in an instance of perplexity about language (what could be the meaning beyond metaphorical litteracy, has to be found by allegorical and symbolical interpretation).
We know all that we know only through looking at the beings; therefore our knowledge does not grasp the future or the infinite – also God as unknowable, although acts of God through prophecy and nature as emanation (II,XII) give imaginative thoughts about an intelligible world. M holds the coherence of structure and regularity of behavior of the uiverse as one, vs atomic theories/theologies.
From crises of beliefs to a leap of faith (cf Job, a prophetic parable about trial).
Philosophically, Maimonides was a religious rationalist, trying to balance Tora/Talmud and Aristotle, who was like Maimonides born from generations of physicians).
An old joke has it that critical rabbis feared that a Jew would start reading a section in the Guide in which Maimonides summarizes a rationalist attack on religion, and fall asleep before reading Maimonides's counterattack - thereby spending the night as a heretic.
Maimonides was one of the few Jewish thinkers whose teachings also influenced the nonJewish world, e.g. Thomas Aquinas (1225-1274) refers in his writings to Rabbi Moses, and shows considerable familiarity with the Guide. M’s themes and approach can also be found in Albertus Magnus (1193-1280), Duns Scotus (1266-1308), Meister Eckhart (1260-1327). Although Spinoza criticized M regarding his statement that, if the theory of ‘eternity’ had really been demonstrated by the scientists, he would have found a way to get around the text of the Bible (II, XXV,199), also Spinoza reasons along a number of similar themes and lines.
M. symbolizes a confluence of four cultures: GrecoRoman, Arab, Jewish, and Western.
Maimonides’ ‘program’ can be summarized as an elaboration of Judaistic tradition (Commentary), codification (Code) and philosophical justification (Guide).

An older English translation of the Guide to the Perplexed,
by Michael Friedländer, 1904 can be found on internet:
http://www.sacred-texts.com/jud/gfp/gfp.htm
From his introduction:
M. Friedlander (1904): According to M’s opinion, man should only believe what he can grasp with his intellectual faculties, or perceive by his senses, or what he can accept on trustworthy authority. Beyond this nothing should be believed. Astrological statements, not being founded on any of these three sources of knowledge, must be rejected. (..) Conflict science and religion often due to misinterpretation of the anthropomorphisms in the religious sources. E.g. form (zelem / demut (likeness), different from toar (figure/shape)) hybrid term: complex of the essential properties of a thing, or class noun denoting only things of the same class, or as a homonym, employed for totally different things, viz., "form" in the philosophical sense, and "form" in the ordinary meaning of the word. Metaphors: speaking about God in the language of man (allegorical, figurative, and metaphorical language). For M this was too vague: he wanted to find the transcendental/metaphysical meaning of the used words. Often he just gives some hints for these kinds of interpretations - it is possible that he derived his preference for a reserved and mysterious style from the example of ancient philosophers, who discussed metaphysical problems in figurative and enigmatic language. Other Jewish philosophers - e.g. Saadiah and Balhya - were far less positive ; they were conscious of their own fallibility, and invited the reader to make such corrections as might appear needful. Owing to the strong self-reliance of Maimonides, it is not to be expected that opponents would receive a fair and impartial judgment at his hands. (..) According to Maimonides, the moral faculty would, as fact, not have been required, if man had remained a purely rational being. It is only through the senses that "the knowledge of good and evil" has become indispensable. (..) M discusses the impropriety of assigning attributes to God; he rejects four classes of attributes viz., those which include a definition, a partial definition, a quality, or a relation. There is only one class of attributes to which Maimonides makes no objection, viz, such as describe actions, preferably expressed as negations of its opposites. (..) God as Primal Cause per se and in relation to the universe. Assume that the Primal Cause comprises the causa efficiens, the agens, and the causa finalis (or, the cause, the means, and the end) ; and that the Ever-active Intellect comprises the intelligens, the intellectus, and the intellectum (or, the thinking subject, the act of thought, and the object thought of). (..) Primal Cause in OT terms: rokeb ba'arabot, "riding on 'arabot." (according to M the highest immaterial sphere, which causes the motions of all other spheres). (..) M vs the Kalam (mix of islamic theology and philosophy). M defends existence, incorporeality and unity of God, but vs the methods of the Mutakallemim use to prove the creatio ex nihilo, although also M defends the creatio ex nihilo, but on other grounds. M rejects Aristotle’s theory concerning the eternity of the universe, although only the first half: M defends a beginning of the universe, but agrees with A concerning the perpetuality of the universe. M stresses law, organisation and unity in the universe to be able to determine whether something is possible or impossible. Kalam: man's actions are not the result of will and design, but are mere accidents. M: philosophical proofs of existence, incorporeality and unity of a Primal Cause. (..) M: four spheres, corresponding to the moon, the sun, the planets, and the fixed stars; four classes of beings, viz., the mineral, the vegetable, the animal, and the rational. Vs Aristotle holds M that the spheres and the intellects had a beginning, and were brought into existence by the will of the Creator. M discusses the arguments for the universe as created out of nothing, as formed from an eternal substance, as co-eternal with the Primal Cause. M could not conceive a universe developing without plan, system and purpose and he could not concieve laws not being sufficient for all (future) emergencies. (..) All evils, Maimonides holds, originate in the material element of man's existence. Matter is the partition separating man from the pure Intellects. (..) The purpose of the Universe as a whole cannot be accounted for. It is simply an emanation from the will of God. God is the Creator of all things, and His knowledge of the things is not dependent on their existence, while the knowledge of man is solely dependent on the objects which come under his cognition. (..) Providence (according to the Jewish belief all living beings are endowed with free-will; God is just, and the destiny of man depends on his merits) and omniscience (M about God’s knowledge: 1. It is one, although it embraces a plurality. 2. It includes even such things as do not yet exist. 3. It includes things which are infinite in number. 4. It does not change when new objects of perception present themselves. 5. It does not determine the course of events.) > opinions about the relation between contingencey and determination. (..) M: biblical laws/precepts and narratives are intended to improve man's physical, moral, and intellectual condition.

From the Guide:
LXXI I tell you, however, as a general rule, that Themistius was right in saying that the properties of things cannot adapt themselves to our opinions, but our opinions must be adapted to the existing properties.
Mohammedan Mutakallemim: they invariably begin with proving the creatio ex nihilo, and establish on that proof the existence of God. I have examined this method, and find it most objectionable (..) all the proofs for the creation are questionable, because propositions have been employed which have never been proved (..) this question, namely, whether the Universe has been created or is eternal, cannot be answered with mathematical certainty; here human intellect must pause. (..)You see that the proofs for the Existence, the Unity and the Incorporeality of God must vary according to the propositions admitted by us. I wish to establish the principle of the existence of God by an indisputable proof (..) yet I shall not contradict the laws of nature, or reject any such part of the Aristotelean theory as has been proved to be correct.
LXXII This Universe one individual being (..) there is no vacuum whatever therein, but the whole space is filled up with matter. All the spheres revolve with constant uniformity, without acceleration or retardation (..) The outermost, all-encompassing sphere, revolves with the greatest speed; it completes its revolution in one day, and causes everything to participate in its motion, just as every particle of a thing moves when the entire body is in motion: for existing beings stand in the same relation to that sphere as a part of a thing stands to the whole. The stars (..) have no motion of their own, but participating in the motion of the sphere of which they are a part, they appear themselves to move. The number of these spheres encompassing the Universe cannot possibly be less than eighteen. When the elements (earth, water, air, fire) have reached their original place, they remain at rest. (..) All transient beings have their origin in the elements. (..) The entire universe is a single being living through the motion of the sphere, which may be compared to the heart of an animated being. You must therefore consider the entire globe as one individual being which is endowed with life, motion, and a soul (..) very useful for demonstrating the unity of God. (..) If a man, being deprived of his intellectual faculties, only possessed vitality, he would in a short time be lost. The intellect is the highest of all faculties of living creatures: it is very difficult to comprehend, and its true character cannot be understood as easily as man's other faculties. (..)There also exists in the Universe a certain force which controls the whole, which sets in motion the chief and principal parts, and gives them the motive power for governing the rest. (..)The faculty of thinking is a force inherent in the body, and is not separated from it, but God is not a force inherent in the body of the universe, but is separate from all its parts. How God rules the universe and provides for it is a complete mystery: man is unable to solve it.
LXXIII the 12 propositions of the Mutakallemim
PROPOSITION I. All things are composed of atoms.
PROPOSITION II. There is a vacuum.
PROPOSITION III. Time is composed of time-atoms. The Mutakallemim undoubtedly saw how Aristotle proved that time, space, and locomotion are of the same nature, that is to say, they can be divided into parts which stand in the same proportion to each other: if one of them is divided, the other is divided in the same proportion. (discussion: time and space continuous or discrete; Mutakallemim: discrete > theory that a faster moving object is interupted by less ‘moments of rest’ compared to a slower moving object).
PROPOSITION IV. Substance cannot exist without numerous accidents.
PROPOSITION V. Each atom is completely furnished with the accidents (which I will describe), and cannot exist without them. E.g. each atom of the snow is white, and therefore the aggregate of these atoms is likewise white. Life in each atom of a living body.
PROPOSITION VI. Accidents do not continue in existence during two timeatoms. Having chosen to establish the theory that there does not exist any natural force upon which the existence or non-existence of a thing depends, they were compelled to assume that the properties of things were successively renewed. (..) In short, most of the Mutakallemim believe that it must never be said that one thing is the cause of another; some of them who assumed causality were blamed for doing so.
PROPOSITION VII. Both positive and negative properties have a real existence, and are accidents which owe their existence to some causa efficiens. M: Imagination yields no test for the reality of a thing. (..) It has been clearly shown that in man exists a certain faculty (sc intellect) which is entirely distinct from imagination, and by which the necessary, the possible, and the impossible can be distinguished from each other.
PROPOSITION VIII. All existing things, i.e., all creatures, consist of substance and of accidents, and the physical form of a thing is likewise an accident.
PROPOSITION IX. No accident can form the substratum for another accident.
PROPOSITION X. The test for the possibility of an imagined object does not consist in its conformity with the existing laws of nature.
PROPOSITION XI. The idea of the infinite is equally inadmissible, whether the infinite be actual, potential, or accidental, i.e., there is no difference whether the infinite be formed by a number of co-existing things, or by a series of things, of which one part comes into existence when another has ceased to exist, in which case it is called accidental infinite: in both cases the infinite is rejected by the Mutakallemim as fallacious. (..) The Mutakallemim make no difference between the existence of an infinite body and the divisibility of a body or of time ad infinitum, between the co-existence of an infinite number of things and the infinite number of beings successively existing.
PROPOSITION XII. The senses mislead, and are in many cases inefficient; their perceptions, therefore, cannot form the basis of any law, or yield data for any proof.
LXXIV Mutakallemim: the universe is not eternal. Arguments: 1 creation of one thing > creatio ex nihilo of the Universe; 2 inquiry ad infinitum is absurd, so the whole universe came into existence from absolute non-existence; 3 atoms cannot be combined or separated without an agent; 4 accidents are not eternal > the substance as substratum of accidents cannot be eternal > the whole universe must have a beginning (M circular motion of the heavenly sphere could be the only eternal accident); 5 determination: if things could be different, there must be a being that determines what/how they are; 6 a being which gives preference to existence over non-existence; 7 argument from the ‘space’ occupied by an infinte number of immortal souls.
LXXV how the Mutakallemim prove the Unity of God
LXXVI arguments of the Mutakallemim to demonstrate the Incorporeality of God
M: They denied the nature of the existing things, misrepresented the properties of heaven and earth, and thought that they were able, by their propositions, to prove the creation of the world, but in fact they were far from proving the creatio ex nihilo, and have weakened the arguments for the existence, the unity, and the incorporeality of God. The proofs of all these doctrines must be based on the well-known nature of the existing things, as perceived by the senses and the intellect.
PART TWO
TWENTY-FIVE of the propositions which are employed in the proof for the existence of God, or in the arguments demonstrating that God is neither corporeal nor a force connected with a material being, or that He is One, have been fully established, and their correctness is beyond doubt. Aristotle and the Peripatetics who followed him have proved each of these propositions. There is, however, one proposition which we do not accept-namely, the proposition which affirms the Eternity of the Universe, but we will admit it for the present, because by doing so we shall be enabled clearly to demonstrate our own theory.
PROPOSITION I.
The existence of an infinite magnitude is impossible.
PROPOSITION II.
The co-existence of an infinite number of finite magnitudes is impossible.
PROPOSITION III.
The existence of an infinite number of causes and effects is impossible, even if these were not magnitudes: if, e.g., one Intelligence were the cause of a second, the second the cause of a third, the third the cause of a fourth, and so on, the series could not be continued ad infinitum.
PROPOSITION IV.
Four categories are subject to change :
(a.) Substance. -- Changes which affect the substance of a thing are called genesis and destruction.
(b.) Quantity. -- Changes in reference to quantity are increase and decrease.
(c.) Quality. -- Changes in the qualities of things are transformations.
(d.) Place. -- Change of place is called motion.
The term" motion" is properly applied to change of place, but is also used in a general sense of all kinds of changes.
PROPOSITION V.
Motion implies change and transition from potentiality to actuality.
PROPOSITION VI.
The motion of a thing is either essential or accidental: or it is due to an external force, or to the participation of the thing in the motion of another thing. This latter kind of motion is similar to the accidental one. An instance of essential motion may be found in the translation of a thing from one place to another. The accident of a thing, as, e.g., its black colour, is said to move when the thing itself changes its place. The upward motion of a stone, owing to a force applied to it in that direction, is an instance of a motion due to an external force. The motion of a nail in a boat may serve to illustrate motion due to the participation of a thing in the motion of another thing; for when the boat moves, the nail is said to move likewise. The same is the case with everything composed of several parts: when the thing itself moves, every part of it is likewise said to move.
PROPOSITION VII.
Things which are changeable are, at the same time, divisible. Hence everything that moves is divisible, and consequently corporeal; but that which is indivisible cannot move, and cannot therefore be corporeal.
PROPOSITION VIII.
A thing that moves accidentally must come to rest, because it does not move of its own accord: hence accidental motion cannot continue for ever.
PROPOSITION IX.
A corporeal thing that sets another corporeal thing in motion can only effect this by setting itself in motion at the time it causes the other thing to move.
PROPOSITION X.
A thing which is said to be contained in a corporeal object must satisfy either of the two following conditions : it either exists through that object, as is the case with accidents, or it is the cause of the existence of that object: such is, e.g., its essential property. In both cases it is a force existing in a corporeal object.
PROPOSITION XI.
Among the things which exist through a material object, there are some which participate in the division of that object, and are therefore accidentally divisible, as, e.g., its colour, and all other qualities that spread throughout its parts. On the other hand, among the things which form the essential elements of an object, there are some which cannot be divided in any way, as, e.g., the soul and the intellect.
PROPOSITION XII.
A force which occupies all parts of a corporeal object is finite, that object itself being finite.
PROPOSITION XIII.
None of the several kinds of change can be continuous, except motion from place to place, provided it be circular.
PROPOSITION XIV.
Locomotion is in the natural order of the several kinds of motion the first and foremost. For genesis and corruption are preceded by transformation, which, in its turn, is preceded by the approach of the transforming agent to the object which is to be transformed. Also, increase and decrease are impossible without previous genesis and corruption.
PROPOSITION XV.
Time is an accident that is related and joined to motion in such a manner that the one is never found without the other. Motion is only possible in time, and the idea of time cannot be conceived otherwise than in connexion with motion; things which do not move have no relation to time.
PROPOSITION XVI.
Incorporeal bodies can only be numbered when they are forces situated in a body; the several forces must then be counted together with substances or objects in which they exist. Hence purely spiritual beings, which are neither corporeal nor forces situated in corporeal objects, cannot be counted, except when considered as causes and effects.
PROPOSITION XVII.
When an object moves, there must be some agent that moves it, from without, as, e.g., in the case of a stone set in motion by the hand: or from within, e.g., when the body of a living being moves. Living beings include in themselves, at the same time, the moving agent and the thing moved: when, therefore, a living being dies, and the moving agent, the soul, has left the body, i.e., the thing moved, the body remains for some time in the same condition as before, and yet cannot move in the manner it has moved previously. The moving agent, when included in the thing moved, is hidden from, and imperceptible to, the senses. This circumstance gave rise to the belief that the body of an animal moves without the aid of a moving agent. When we therefore affirm, concerning a thing in motion, that it is its own moving agent, or, as is generally said, that it moves of its own accord, we mean to say that the force which really sets the body in motion exists in that body itself.
PROPOSITION XVIII.
Everything that passes over from a state of potentiality to that of actuality, is caused to do so by some external agent: because if that agent existed in the thing itself, and no obstacle prevented the transition, the thing would never be in a state of potentiality, but always in that of actuality. If, on the other hand, while the thing itself contained that agent, some obstacle existed, and at a certain time that obstacle was removed, the same cause which removed the obstacle would undoubtedly be described as the cause of the transition from potentiality to actuality, [and not the force situated within the body]. Note this.
PROPOSITION XIX.
A thing which owes its existence to certain causes has in itself merely the possibility of existence: for only if these causes exist, the thing likewise exists. It does not exist if the causes do not exist at all, or if they have ceased to exist, or if there has been a change in the relation which implies the existence of that thing as a necessary consequence of those causes.
PROPOSITION XX.
A thing which has in itself the necessity of existence cannot have for its existence any cause whatever.
PROPOSITION XXI.
A thing composed of two elements has necessarily their composition as the cause of its present existence. Its existence is therefore not necessitated by its own essence; it depends on the existence of its two component parts and their combination.
PROPOSITION XXII.
Material objects are always composed of two elements [at least], and are without exception subject to accidents. The two component elements of all bodies are substance and form. The accidents attributed to material objects are quantity, geometrical form, and position.
PROPOSITION XXIII.
Everything that exists potentially and whose essence includes a certain state of possibility, may at some time be without actual existence.
PROPOSITION XXIV.
That which is potentially a certain thing is necessarily material, for the state of possibility is always connected with matter.
PROPOSITION XXV.
Each compound substance consists of matter and form, and requires an agent for its existence, viz., a force which sets the substance in motion, and thereby enables it to receive a certain form. The force which thus prepares the substance of a certain individual being, is called the immediate motor.
Here the necessity arises of investigating into the properties of motion, the moving agent and the thing moved. But this has already been explained sufficiently; and the opinion of Aristotle may be expressed in the following proposition: Matter does not move of its own accord-an important proposition that led to the investigation of the Prime Motor (the first moving agent).
Of these foregoing twenty-five propositions some may be verified by means of a little reflection and the application of a few propositions capable of proof, or of axioms or theorems of almost the same force, such as have been explained by me. Others require many arguments and propositions, all of which, however, have been established by conclusive proofs partly in the Physics and its commentaries, and partly in the Metaphysics and its commentary. I have already stated that in this work it is not my intention to copy the books of the philosophers or to explain difficult problems, but simply to mention those propositions which are closely connected with our subject, and which we want for our purpose.
To the above propositions one must be added which enunciates that the universe is eternal, and which is held by Aristotle to be true, and even more acceptable than any other theory. For the present we admit it, as a hypothesis, only for the purpose of demonstrating our theory. It is the following proposition :
PROPOSITION XXVI
Time and motion are eternal, constant, and in actual existence.
In accordance with this proposition, Aristotle is compelled to assume that there exists actually a body with constant motion, viz., the fifth element. He therefore says that the heavens are not subject to genesis or destruction, because motion cannot be generated nor destroyed. He also holds that every motion must necessarily be preceded by another motion, either of the same or of a different kind. The belief that the locomotion of an animal is not preceded by another motion, is not true: for the animal is caused to move, after it had been in rest, by the intention to obtain those very things which bring about that locomotion. A change in its state of health, or some image, or some new idea can produce a desire to seek that which is conducive to its welfare and to avoid that which is contrary. Each of these three causes sets the living being in motion, and each of them is produced by various kinds of motion. Aristotle likewise asserts that everything which is created must, before its actual creation, have existed in potentia. By inferences drawn from this assertion he seeks to establish his proposition, viz., The thing that moves is finite, and its path finite; but it repeats the motion in its path an infinite number of times. This can only take place when the motion is circular, as has been stated in Proposition XIII. Hence follows also the existence of an infinite number of things which do not co-exist but follow one after the other.
Aristotle frequently attempts to establish this proposition; but I believe that he did not consider his proofs to be conclusive. It appeared to him to be the most probable and acceptable proposition. His followers, however, and the commentators of his books, contend that it contains not only a probable but a demonstrative proof, and that it has, in fact, been fully established. On the other hand, the Mutakallemirn try to prove that the proposition cannot be true, as, according to their opinion, it is impossible to conceive how an infinite number of things could even come into existence successively. They assume this impossibility as an axiom. I, however, think that this proposition is admissible, but neither demonstrative, as the commentators of Aristotle assert, nor, on the other hand, impossible, as the Mutakallemim say. We have no intention to explain here the proofs given by Aristotle, or to show our doubts concerning them, or to set forth our opinions on the creation of the universe. I here simply desire to mention those propositions which we shall require for the proof of the three principles stated above. Having thus quoted and admitted these propositions, I will now proceed to explain what may be inferred from them.
I The celestial sphere [or the fifth element) performs the act of locomotion which is the first of the several kinds of motion (..) the ultimate cause of all genesis and destruction can be traced to the motion of the sphere (..) But the motion of the sphere must likewise have been effected by an agent, residing either without the sphere or within it; a third case being impossible. In the first case, if the motor is without the sphere, it must either be corporeal or incorporeal: if incorporeal, it cannot be said that the agent is without the sphere: it can only be described as separate from it: because an incorporeal object can only be said metaphorically to reside without a certain corporeal object. In the second case, if the agent resides within the sphere, it must be either a force distributed throughout the whole sphere so that each part of the sphere includes a part of the force, as is the case with the heat of fire: or it is an indivisible force, e.g., the soul and the intellect (Props. X. and XL) The agent which sets the sphere in motion must consequently be one of the following four things: a corporeal object without the sphere: an incorporeal object separate from it: a force spread throughout the whole of the sphere; or an indivisible force [within the sphere].
The first case, viz., that the moving agent of the sphere is a corporeal object without the sphere, is impossible, as will be explained. Since the moving agent is corporeal, it must itself move while setting another object in motion (Prop. IX.), and as the sixth element would likewise move when imparting motion to another body, it would be set in motion by a seventh element, which must also move. An infinite number of bodies would thus be required before the sphere could be set in motion. This is contrary to Proposition II.
The third case, viz., that the moving object be a force distributed throughout the whole body, is likewise impossible. For the sphere is corporeal, and must therefore be finite (Prop. I.): also the force it contains must be finite (Prop. XII.), since each part of the sphere contains part of the force (Prop. XI.): the latter can consequently not produce an infinite motion, such as we assumed according to Proposition XXVI., which we admitted for the present.
The fourth case is likewise impossible, viz., that the sphere is set in motion by an indivisible force residing in the sphere in the same manner as the soul resides in the body of man. For this force, though indivisible, could not be the cause of infinite motion by itself alone: because if that were the case the prime motor would have an accidental motion (Prop.VI.). But things that move accidentally must come to rest (Prop. VIII.), and then the thing comes also to rest which is set in motion. (The following may serve as a further illustration of the nature of accidental motion. When man is moved by the soul, i.e., by his form, to go from the basement of the house to the upper storey, his body moves directly, while the soul, the. really efficient cause of that motion, participates in it accidentally. For through the translation of the body from the basement to the upper storey, the soul has likewise changed its place, and when no fresh impulse for the motion of the body is given by the soul, the body which has been set in motion by such impulse comes to rest, and the accidental motion of the soul is discontinued). Consequently the motion of that supposed first motor must be due to some cause which does not form part of things composed of two elements, viz., a moving agent and an object moved: if such a cause is present the motor in that compound sets the other element in motion; in the absence of such a cause no motion takes place. Living beings do therefore not move continually, although each of them possesses an indivisible motive element; because this element is not constantly in motion, as it would be if it produced motion of its own accord. On the contrary, the things to which the action is due are separate from the motor. The action is caused either by desire for that which is agreeable, or by aversion from that which is disagreeable, or by some image, or by some ideal when the moving being has the capacity of conceiving it. When any of these causes are present then the motor acts: its motion is accidental, and must therefore come to an end (Prop. VIII.). If the motor of the sphere were of this kind the sphere could not move ad infinitum. Our opponent, however, holds that the spheres move continually ad infinitum: if this were the case, and it is in fact possible (Prop. XIII.), the efficient cause of the motion of the sphere must, according to the above division, be of the second kind, viz., something incorporeal and separate from the sphere.
It may thus be considered as proved that the efficient cause of the motion of the sphere, if that motion be eternal, is neither itself corporeal nor does it reside in a corporeal object; it must move neither of its own accord nor accidentally; it must be indivisible and unchangeable (Prop. VII. and Prop. V.). This Prime Motor of the sphere is God, praised be His name!
The hypothesis that there exist two Gods is inadmissible, because absolutely incorporeal beings cannot be counted (Prop. XVI.), except as cause and effect; the relation of time is not applicable to God (Prop. XV.), because motion cannot be predicated of Him.
The result of the above argument is consequently this: the sphere cannot move ad infinitum of its own accord; the Prime Motor is not corporeal, nor a force residing within a body; it is One, unchangeable, and in its existence independent of time. Three of our postulates are thus proved by the principal philosophers.
Since there are undoubtedly beings of a temporary existence, there must also be an eternal being that is not subject to destruction, and whose existence is real, not merely possible. (..) There must be a being with absolutely independent existence, a being whose existence cannot be attributed to any external cause, and which does not include different elements; it cannot therefore be corporeal, or a force residing in 4 corporeal object; this being is God. (..)It can besides be shown in many ways that independent existence cannot be reconciled with the principle of dualism by any means. It would make no difference, whether we imagine two beings of similar or of different properties. The reason for all this is to be sought in the absolute simplicity and in the utmost perfection of the essence of this being, which is the only member of its species, and does not depend on any cause whatever this being has therefore nothing in common with other beings. (..) Even if we were to admit the Eternity of the Universe, we could by any of these methods prove the existence of God; that He is One and incorporeal, and that He does not reside as a force in a corporeal object. (..) Finally, one simple being must be arrived at, that is the cause of the existence of the Universe, which is one whole; it would make no difference whether we assumed that the First Cause had produced the Universe by creatio ex nihilo, or whether the Universe co-existed with the First Cause. It is thus clear how we can prove the Unity of God from the fact that this Universe is one whole. (..) it has been proved that the Absolute admits of no dualism whatever.
II We have thus shown that whether we believe in the Creatio ex Nihilo, or in the Eternity of the Universe, we can prove by demonstrative arguments the existence of God, i.e., an absolute Being, whose existence cannot be attributed to any cause, or admit in itself any potentiality.
XIII Theories about the beginning of the universe: 1 God’s will and desire. Even time itself is among the things created; for time depends on motion; (..) perplexity about time: due to the circumstance that time is an accident of an accident: time as accident of variable motion, which is an accident of a moving object, (..) For this reason, viz., because time belongs to the things created, it cannot be said that God produced the Universe in the beginning. 2 The second theory assumes that a certain substance has coexisted with God from eternity in such a manner that neither God existed without that substance nor the latter without God. M: whilst we hold that the heavens have been created from absolutely nothing, Plato believes that they have been formed out of something. 3 Aristotle holds that the Universe in its totality has never been different, nor will it ever change; time and motion are eternal, permanent, and have neither beginning nor end. 4 Epicurus and his school believe that the existing state of things is the result of accidental combination and separation of the elements, and that the Universe has no Ruler or Governor.
XIV Aristotle: motion and (connected to motion) time are eternal; the First Substance is eternal; the substance of the spheres contains no opposite elements and are therefore indesctructible and without beginning; the actual production of a thing is preceded in time by its possibility.
XV Aristotle knew he could not prove this theory of an eternal universe. (..) He says," There are things concerning which we are unable to reason, or which we find too high for us: to say why these things have a certain property is as difficult as to decide whether the Universe is eternal or not."
XVI Since I am convinced of the correctness of my method, and consider either of the two theories-viz., the Eternity of the Universe, and the Creation-as admissible, I accept the latter on the authority of Prophecy, which can teach things beyond the reach of philosophical speculation.
XVII If you make this mistake, and attempt to prove the nature of a thing in potential existence by its properties when actually existing, you will fall into great confusion. Cf the properties of a foetus with the propeties of a grown man. Cf the actual properties of the universe: they have to come into existence – the genesis of the prima materia is not like the genesis and desctruction of all things. (..) but nothing perceived with our senses or comprehended in our mind can prove that a thing created from nothing must have been previously in a state of potentiality. (..) In short, the properties of things when fully developed contain no clue as to what have been the properties of the things before their perfection. (..) The Universe has been created: and that other forces than those it has at present were acting in its Creation, since we hold that the properties of the Universe, as it exists at present, prove nothing as regards its creation. (..) We do not desire to prove the Creation, but only its possibility.
XVIII That which is incorporeal and without substance does not include anything merely possible; everything it contains is always in existence. (..) There is no relation or comparison whatever between corporeal and incorporeal beings. (..) Since we believe that God is neither a corporeal body nor a force residing in a body, we need not assume that the Creation, after a period of inaction, is clue to a change in the Creator Himself. (..) The true essence of the will of a being is simply the faculty of conceiving a desire at one time and not conceiving it at another. (..) The will of an absolutely spiritual being which does not depend on external causes is unchangeable. (..) It is now clear that the term" will" is homonymously used of man's will and of the will of God, there being no comparison whatever between God's will and that of man. (..) The heavens lead us to believe in the existence of the Intelligences, i.e., ideals and angels, and that these lead us to believe in the existence of God; for He sets them in motion, and rules them.
XIX Aristotle: the Universe is inseparable from God. (..) We hold that all things in the Universe are the result of design, and not merely of necessity. (..) Question to Aristotle: There is one substance common to all spheres: each one has its own peculiar form. Who thus determined and predisposed these spheres to receive different forms? (..) As regards the things in the sublunary world, his explanations are in accordance with facts, and the relation between cause and effect is clearly shown. But when he treats of the properties of the spheres, he does not clearly show the causal relation, nor does he explain the phenomena in that systematic way which the hypothesis of natural laws would demand. (..) We say that there is a being that determines the direction and the velocity of the motion of each sphere: but we do not know the reason why the wisdom of that being gave to each sphere its peculiar property. (..) Existence of stars as evidence for voluntary determination - assuming that some being designed it. (..) I am convinced that there are three different kinds of substance, with three different forms, namely:--(1) Bodies which never move of their own accord; such are the bodies of the stars: (2) bodies which always move, such are the bodies of the spheres: (3) bodies which both move and rest, such are the elements. (..) Design made for a certain purpose, though we do not know it. (..) There is no doubt that every one of these things is necessary and in accordance with a certain design: and it is extremely improbable that these things should be the necessary result of natural laws, and not that of design. The best proof for design in the Universe I find in the different motions of the spheres, and in the fixed position of the stars in the spheres. (..) We have thus been brought to examine two questions :-- (1) Is it necessary to assume that the variety of the things in the Universe is the result of Design, and not of fixed laws of Nature, or is it not necessary ? (2) Assuming that all this is the result of Design, does it follow that it has been created after not having existed, or does Creatio ex nihilo not follow, and has the Being which has determined all this done always so?
XX Aristotle: That which is due to chance does not reappear constantly nor frequently, but all products of Nature reappear either constantly or at least frequently. (..) Aristotle believes and proves that things in real existence are not accidental: they cannot be accidental, because they are essential, i.e., there is a cause which necessitates that they should be in their actual condition, and on account of that cause they are just as they in reality are. (..) It is impossible to reconcile the two theories, that of necessary existence by causality, and that of Creation by the desire and will of a Creator. (..)The notion of design and determination applies only to things not yet in existence, when there is still the possibility of their being in accordance with the design or not.
XXI According to Aristotle everything besides that Being (First Cause / First Intellect) is the necessary result of the latter, as I have already mentioned: whilst, according to our opinion, that Being created the whole Universe with design and will, so that the Universe which had not been in existence before, has by His will come into existence.
XXII Aritstotle: a simple element can only produce one simple thing; things are not produced by other things at random; a single agent that acts with design and will, and not merely by the force of the laws of Nature, can produce different objects. M: By what law of Nature did the spheres emanate from the Intelligences? (..) If we, however, assume design and determination of a Creator, in accordance with His incomprehensible wisdom, all these difficulties disappear. (..) I hold that the theory of Aristotle is undoubtedly correct as far as the things are concerned which exist between the sphere of the moon and the centre of the earth. But what Aristotle says concerning things above the sphere of the moon is, with few exceptions, mere imagination and opinion. (..)
XXIII Free yourself from passions, ignore customs, and follow only your reason. But many are the conditions which must be fulfilled. First you must know your mental capacities and your natural talents: you will find this out when you study all mathematical sciences, and are well acquainted with Logic. Secondly, you must have a thorough knowledge of Natural Science, that you may be able to understand the nature of the objections. Thirdly, you must be morally good.
XXV We do not reject the Eternity of the Universe, because certain passages in Scripture confirm the Creation; for such passages are not more numerous than those in which God is represented as a corporeal being; nor is it impossible or difficult to find for them a suitable interpretation. We might have explained them in the same manner as we did in respect to the Incorporeality of God. (..) But the Eternity of the Universe has not been proved; a mere argument in favour of a certain theory is not sufficient reason for rejecting the literal meaning of a Biblical text, and explaining it figuratively, when the opposite theory can be supported by an equally good argument.
XXVII The existence or non-existence of things depends solely on the will of God and not on fixed laws, and, therefore, it does not follow that God must destroy the Universe after having created it from nothing. It depends on His will. (..)We are of opinion that the souls of the pious have been created, and at the same time we believe that they are immortal. (..)
XXIX We have thus clearly stated and explained our opinion, that we agree with Aristotle in one half of his theory. For we believe that this Universe remains perpetually with the same properties with which the Creator has endowed it, and that none of these will ever be changed except by way of miracle in some individual instances, although the Creator has the power to change the whole Universe, to annihilate it, or to remove any of its properties. The Universe, had, however, a beginning and commencement, for when nothing was as yet in existence except God, His wisdom decreed that the Universe be brought into existence at a certain time, that it should not be annihilated or changed
XXX There is a difference between first (tehillat and beginning (or principle, reshith, from rosh (head) [ in His head? ] ). The first thing which precedes is not the beginning (or the cause) of the thing that follows. (..) The Universe has not been created out of an element that preceded it in time, since time itself formed part of the Creation. For this reason Scripture employs the term" bereshit" (in a principle), in which the beth is a preposition denoting" in." The true explanation of the first verse of Genesis is as follows:" In [creating] a principle God created the beings above and the things below."
[OBW be’reshith – nor as moment in already running time, nor as place in already existing space – ‘as beginning’, sc of spacetime – in the perception of M]

emanation
The angels (elohim, malakim) mentioned in the Bible are assumed to be identical with the intellects of the spheres ; they are free agents, and their volition invariably tends to that which is good and noble they emanate from the Primal Cause, and form a descending series of beings, ending with the active intellect. The transmission of power from one element to the other is called "emanation" (shefa').
XII
Influence" (or" emanation" ), on account of their similarity to a water-spring.
In a similar manner incorporeal beings, in receiving power and imparting it to others, are not limited to a particular side, distance, or time. They act continually; and whenever an object is sufficiently prepared, it receives the effect of that continuous action, called "influence" (or "emanation" ). God being incorporeal, and everything being the work of Him as the efficient cause, we say that the Universe has been created by the Divine influence, and that all changes in the Universe emanate from Him.
XXII
Aristotle holds that the direct emanation from God must be one simple Intelligence, and nothing else.
It must now be clear that this emanation could not have taken place by the force of the laws of Nature, as Aristotle contends.
We desire to show that the ruling power emanates from the Creator, and is received by the Intelligences according to their order.
All the actions of God emanate from His essence.
They (the nobles of the children of Israel) therefore comprehended the real nature of the materia prima, which emanated from Him, and of whose existence He is the only cause.

I have shown you that the intellect which emanates from God unto us is the link that joins us to God.

supervene
LVII
Consequently God exists without possessing the attribute of existence. Similarly He lives, without possessing the attribute of life; knows, without possessing the attribute of knowledge; is omnipotent without possessing the attribute of omnipotence; is wise, without possessing the attribute of wisdom: all this reduces itself to one and the same entity; there is no plurality in Him, as will be shown. It is further necessary to consider that unity and plurality are accidents supervening to an object according as it consists of many elements or of one. This is fully explained in the book called Metaphysics. In the same way as number is not the substance of the things numbered, so is unity not the substance of the thing which has the attribute of unity, for unity and plurality are accidents belonging to the category of discrete quantity, and supervening to such objects as are capable of receiving them.
LXXIV
accidents may supervene an object which has existed from eternity

Maimonides thirteen foundations of Jewish beliefs
(OBW part of our cultural DNA, look for the secular mutations):
1 existence: of the Creator as complete and consistent – and as the cause of all that exists: it all depends on HaShem (OBW the meaning of 'existence',’persistence’, 'be', 'is', 'I am', ‘Presence’; OBW the conviction that our world is ‘real’, not ‘virtual’, and part of a ‘larger (complete and consistent) reality’)
2 unity: of HaShem unlike any other unity (e.g. as element: one of a set) (OBW conviction that the supposed ‘larger reality’ is in an uncomprehensible sense undividebly one: complete and consistent)
3 spirituality: HaShem is not physical, concepts of combination and separation do not apply to HaShem (OBW 'not physical' could lead to dualism if taken as something like ‘immaterial’ vs ‘material’ - 'spirituality' should be interpreted as encapsulating all modal aspects of reality)
4 priority: he is the first - everything else in existence is not first relative to him (OBW conviction that there is a difference between something like 'the ground of being' and the actual beings, cf the first cause debate – First Cause is not the first chain in (one of) the causal chains we know of)
5 theocentric heteronomy: live for HaShem - it is proper to serve him (and not other temporary beings) (OBW live in the full modal order - don't self-reduce to one modal aspect)
6 prophecy: the speaking minds of God (OBW: excellency, e.g. of those who lead in specific fields of the modal aspects)
7 authenticity: excellence of Moshe ('mouth to mouth', superior to other prophets, who depend on dreams and visions, or false prophets) (OBW conviction that there is more or less closeness to the sources of Presence)
8 truth: the Thora is from Heaven - every word of the Torah has within it wisdom (OBW the laws that hold - religious laws > natural laws; we came to understand that also these truths flow)
9 completeness: this Torah, and no other, was transcribed from the Creator and we may not add to it or remove from it (OBW Gödel's incompleteness theorem > any well-defined system is incomplete and inconsistent)
10 attention: HaShem does not turn his eye from his creation (OBW the conviction that, if I look at reality with attentive love, reality will look back with attentive love)
11 morality/ethics: good and evil - reward and punishment (OBW convictions regarding freedom and responsibility)
12 expectation/hope: he will come (OBW the conviction that it is worthwhile to dedicate yourself to a life of love, because that could contribute to better Presence)
13 survival: live beyond death - resurrection of the righteous: they will be (OBW the law of the conservation of the almost nothing that is almost everything - Presence)

OBW the thirteen foundations could be interpreted as attempts to find meaning that embraces and encapsulates differentiality, individuality, particularity etc. regarding the concepts:
1 existence 2 unity 3 spirituality 4 priority 5 heteronomy 6 excellency 7 authenticity 8 truth 9 completeness 10 attention 11 morality 12 expectancy 13 survival
This conceptual presentation does not tell the whole story, because meaning is not only a conceptual eventity - meaning is the compositum of all modal aspects (cf what my beloved means to me). Dividing understanding how eventities develop (science), uniting understanding Presence as is (insight).

Netherlands, Jan. 2004: disputes about a (former Somali, former Islamic) Dutch politician’s proposal to prosecute parents of girls that are circumcized (genital mutilation). Compare Maimonides about circumcision:
http://www.cirp.org/library/cultural/maimonides/
to bring about a decrease in sexual intercourse and a weakening of the organ in question, so that this activity be diminished and the organ be in as quiet a state as possible (..); a bodily sign uniting those who believe in the unity of God (commandment - covenant); seven days after birth (otherwise the odds are high that it won't happen at all at a later age: three psycho-social reasons)

Wickersham Crawford, J.P., The Vision Delectable of
Alfonso de la Torre and Maimonides' Guide of the Perplexed
(from the Publications of the Modern Language Association
of America, XXVIII, 2, 1913)
Influence M. on Albertus Magnus, Thomas Aquinas, Duns Scotus
and Alfonso de la Torre (I, 8-19).

Ronald Meester about Maimonides:
http://home.deds.nl/~kvu/toeval.htm
connection Maimonides - Spinoza?
http://www.groene.nl/1996/01_2/av_spino.html
S bestreed het aristotelisme van M
cf www.ub.rug.nl/eldoc/bookshelves/akkerman/02brief.pdf
metafysics - Jan Sleutels
http://jan.sleutels.com/teksten/syllabus.pdf

--------------------------------------------------------------------------------------------

Hallo Jan,
'k Ben benieuwd of je zoektocht op 't punt van doorgeseculariseerde mutatie van M's Guide een min of meer 'zuiver exemplaar' op gaat leveren. Tot nu toe vond ik een paar varianten op 'Guide to/for the Perplexed' (bv Krochmal, The Guide of the Perplexed of the Time, na 1840 voltooid door Zunz; E.F. Schuhmacher, A Guide for the Perplexed, 1977; Keith Ward, God, A Guide for the Perplexed, 2003) die naast de titel ook een groot deel van de thematiek gemeenschappelijk hebben: een confrontatie van de goden van de traditie met de godenzonen van de (contemporaine) poëzie / profetie / filosofie / wetenschappen. Het (ook overeenkomstig M) letterlijk en figuurlijk steeds weer terugbuigen naar de traditie lijkt me niet echt 'a new species of thought' op te leveren, maar dat is misschien ook niet te verwachten als uitgangspunt en resultaat moeten samenvallen in zoiets als 'keep the covenant'.
hgr, Otto
Jan. 2004
Het zit in de lucht (en jij hebt er blijkbaar een goede
neus voor): rolt vandaag Trouw voor 't eerst van de persen
met een nieuw dagelijks katern met als titel "De Gids"
(omdat er zoveel te kiezen is)...
Ik geef direct toe dat het door Trouw gegeven voorbeeld
"tien manieren om je tegen de griep te beschermen" van iets
andere orde is dan "dertien artikelen om te geloven", maar toch...
hgr, Otto
Febr. 2004
Hallo Jan,
Je voorstel om nog eens aandacht aan M te besteden,
is niet verkeerd. Misschien is het dan (in de lijn
van je eerste voorzet op papier) aardig om het be-
toog van M dat uitmondt in het bewijs van 'the existence,
the unity, and the incorporeality of a separate being as
Active Intellect / First Cause' stapsgewijs te ontleden
vanaf de serie van 26 proposities.
Om een voorbeeld te geven: onderdeel van de proposities
is dat de natuurlijke toestand van natural beings (het
terugkeren naar) rust is. Omdat de 'outer sphere' continu
in beweging blijft (en zo als motor van het natuurlijke
universum functioneert), vraagt (in de visie van M) dus
de continue beweging van de 'outer sphere' om een verkla-
ring. Dit onderdeel van het betoog wordt echter wat wankel
als in de fysica later juist het in beweging blijven als
de natuurlijke toestand wordt gezien (en de verklaring
juist gegeven moet worden voor het veranderen van beweging).
Ook het goochelen met 'infinite' en 'finite' in de pro-
posities en argumentatie op basis van de proposities verdient
kritische analyse. Net als de 'incorporeality of the intellect'.
M's 'changeless, timeless, separate being' is niet alleen
'incomprehensible', maar voor mijn gevoel ook inconsistent:
M's reductie van de 'divine attributes' tot alleen de attributen
van 'action' roepen de vraag op of 'action' is te conceptualiseren
zonder de connotaties van time/change.
Ook de betekenis van 'emanation' blijft al met al onhelder: ik
heb de meeste passages waarin die begrip voorkomt in de Guide op
een rijtje gezet (zie 't verhaal op m'n site), maar krijg ook daarbij
het gevoel dat M zijn methode van 'ontletterlijking' uiteindelijk niet
consequent doorvoert, zodat M's grensbepalende criteria voor wat letterlijk
of niet-letterlijk begrepen moet worden toch tamelijk willekeurig overkomen.
hgr, Otto
Nov.2004
Hallo Jan,
Nog even ‘n zijdelingse literatuurtip ivm je Maimonides-onderzoek:
de feestbundel tgv de tachtigste verjaardag van H.J. Heering –
Joodse Filosofie tussen Rede en Traditie, 1993.
In de eerste vier bijdragen tekent zich een aardige historische
ontwikkeling af: Philo van Alexandrië (Een niet-letterlijke, allegorische
interpretatie van de Thora in het licht van de platoonse zijns-theorie.
Bij hem al de complementariteit van filosofisch geïnspireerd denken
en religieus geïnspireerd handelen.), al-Farabi (870-950), Ibn Sina
(980-1037) (modellen voor filosoof vs profeet), Judah Halevi’s Kuzari
(kort voor 1140 voltooid – no contradiction between reason and revelation
per se; reason without revelation lacks a solid basis for morality; not
perfection in the attainment of theoretical and practical knowledge,
but in the conjunction with the amr ilahi (devine matter); the Jewish
people fill the gap between humanity and angels, the same gap
philosophers fill by those who attain conjunction with the Active Intellect;
no harmonious integration of philosophy and Judaism, but at least a
form of dialog), Abraham Ibn Daud (Ha-Emunah ha-Ramah, geschreven
in 1160-1161 – hij wordt als de eerste Aristotelicus in de middeleeuwse
filosofie beschouwd; ook hij: letterlijk lezen van de Thora is een aanslag
op de rede; inzet van zijn betoog de aristotelische werkelijkheidsanalyse,
uitkomst: denken is geen doel in zichzelf, maar moet een vervolg hebben
in het handelen; tussen denken en handelen staat de liefde;
een boek dat hij als tegenhanger (betoog vanuit geschiedenis ipv vanuit
de filosofie) ongeveer gelijktijdig schreef is Sefer ha-Qabbalah (NL vertaling
in 2001 onder de titel ‘De Joodse Kroniek van Abraham Ibn Daud)),
Ibn Gabirol ("Bron des Levens": filosofisch wereldbeeld zonder verwijzingen
naar religie of traditie, datum verschijnen: ????). Maimonides in de lijn van
Abraham Ibn Daud: In de Hilchot De’ot zet hij in bij de eigenschappen die
aanzetten tot juist gedrag en de leer van het midden (Aristoteles’ Ethica
Nicomachea), maar het uiteindelijke doel daarvan is niet (alleen) de
jishuv ha-arets (beschaafde samenleving), maar de jishuv ha-da’at (het
kennen en dienen / de imitatio dei), Aristoteles als begintoon, de joodse
profeten & wijzen ‘t slotakkoord: hoger begrip leidt tot handelen dat gericht is
op barmhartigheid, rechtvaardigheid en recht (chesed, tsedaka, mishpat),
wat andere waarden (die naar macht/bezit, lichamelijk gezondheid/kracht,
morele deugden) relativerend in ‘t juiste perspectief zet.
hgr, Otto
Overigens zijn ook de overige artikelen van de feestbundel boeiend.
Ze’ev Levy – Spinoza (65v), religion as usefull source of law-obediece for
common people, reason as source of explanations of natural phenomena,
although the ultimate end is the Amor Dei intellectualis, of which man only
conceives the attributes extension and thought (extensio, cogitatio). Also
God as natura naturans (indeterminate potency) and natura naturata
(determinate actuality). According to Spinoza the ethical attributes of
action belong to the human eudaemonisme, not to God’s essence.
B. Voorsluis – Moses Mendelssohn (1729-1786, Lessing’s Nathan der Weise),
aanhanger van de Duitse Aufklaerung (minder anti-clericaal dan de Franse),
pleidooi voor vrijheid van geweten, zowel tov staat als kerk (vs Locke),
verbondenheid met de medemens als bron van maatschappelijk contract
(vs Hobbes: einde oorlog van allen tegen allen; OBW M generalisering van
de familie/clan-relaties, H generalisering en individualisering van de vijandschap
tussen clans); overeenstemming rede en openbaring: waarheden kenbaar,
begrijpelijk, aantoonbaar, bewijsbaar door/voor de rede; M. onderscheidt
(in de lijn van Leibniz) noodzakelijke (<intellect, wiskunde en logica),
contingente (<wil, natuurwetten) en historische (<gebeurtenissen,
getuigenis) waarheden; jodendom: doorgaand gesprek (waarin de waarde
van de ene mens voor de andere tot gelding komt) vs de gefixeerde
geloofsleer vh christendom; M verzet tegen vooruitgangsgeloof (mee omdat
dit ‘t Jodendom tot anachronisme maakt); ook vindt M geen weg uit de
irrationaliteit van de geboden vh joodse geloof; probleem van de keuze
tussen emancipatie en assimilatie.
N. Rotenstreich - Herman Cohen, philosophy as a structure of concepts and
their directions; art (synthesis of ideas and sensuous expressions),
language (syntheses of sounds and meaning), knowledge tentative:
going out toward the goal but not reaching it. Religion: self-interpretation
as being certain and not open to fallability, which makes it impossible to
ground faith in reason.
R. Munk - Herman Cohen, kritisch idealisme en joods denken; driedeling
van systeem in logica (denken), ethiek (willen) en esthetiek (voelen);
wetenschap als vooronderstelling en opgave; C vs Kant: kennis vindt
z’n oorsprong in het denken; denkproces dialogisch: de tweespraak tussen
begrip (vraag) en idee (principe/hypothese) brengt de gekende werkelijkheid
voort; elk antwoord > nieuwe vragen (vs Hegel bij wie het denkproces tot
een afsluiting komt); C: logisch principe van de infinitesimaalrekening (vb
van een infinitesimaal getal: 2,000000001 nadert aan het reëel getal 2;
C stelt dat het infinitesimaal getal zowel iets als niets in zich heeft, en dat
zo niets als oorsprong van iets kan worden gesteld en denken als
oorsprongsdenken kan worden gekarakteriseerd); volgens C heeft de
waarneming haar grondslag in het denken en daarmee in de logica
in plaats van de psychologie. Aufgabe (procesmatige vd werkelijkheid),
cf Paul Natorp (Fortgang is alles, ‘Faktum’ der Wissenschaft verstehen
als ‘Fieri’); PN stelt zijn en worden gelijk, C spreekt over een correlatie
van beweging en substantie, zijn en worden; C vs Jehuda Halevi (religie
gesloten voor bewijsvoering vd rede): niet de intuïtie maar het denken
verschaft de religieuze kennis haar grond; onderscheid Sein en Dasein
(bestaan, zijn in wording); C. vs Spinoza’s dualisme van deus sive natura:
C: God oorsprong en doel (bestemming, Zwecksetzung) van het bestaan,
in de bestemmingsrelatie komen denken en handelen, logica en ethiek samen;
eenheid van kennis en liefde; het kenbare zijn als opgave ‘t uiteindelijke
resultaat van het denkproces – het onkenbare zijn (God) als vooronderstelling
van ‘t denkproces.
H.J. Adriaanse – Franz Rosenzweig, 1913 gesprekken met tot christendom
bekeerde neven in een tijd waarin de idealistische filosofie was verdrongen
door een ‘standpunten-filosofie’ (veelheid van benaderingen); waarheid als
gedachtengang, uitspraken bewaarheid door wat volgt, niet de conclusie van
een redenering, maar het leven; astronomische metafoor: worden de
elementen niet in een baan gezien, dan tekent zich geen gestalte af, dan
vormt zich geen kennis en doet zich geen waarheid voor; oordeel als oerdeling
(Ur-teil) van het begrip; A: openbaring als omkering van iemands conceptuele
organisatie, disclosure (Ian T. Ramsey) van een wereld en een zelf (vs FR die
het algemene begrip openbaring koppelt aan een bijzondere geschiedenis of
traditie of cultuurkring); deze conceptuele reorganisatie maakt wel onze wereld,
maar niet de wereld anders; A: FR verwart metafysica met logica en doet het
voorkomen, alsof metafysische kennis per logische afleiding verkregen zou
kunnen worden; bij FR gaat ‘t (uiteindelijk) niet om een omkering in logische
zin, maar om een ommekeer in ethisch-religeuze zin (tesjoewa).
E.H. van Olst – Abraham Joshua Heschel, wijst gelijkschakeling/verzoening van
rede en openbaring af; gebeurtenissen zijn niet tot processen te herleiden en
zijn niet te verklaren of te voorspellen (OBW historistische denkfout: vergelijk
onherleidbaar gedrag van deterministische systemen zoals bv CA’s); AH ziet
openbaring als ‘new creative moment into the course of history’; zoeken van
de waarheid als een daad van de rede, liefde tot de waarheid als een daad
van de geest; voor kennis zijn ik en de wereld subject en object, in de verwondering
zijn de wereld in ik één in het zijn; aspecten van de werkelijkheid waarvoor de
rede geen concepten en de taal geen namen heeft, betekenissen buiten het
bereik van het verstand; zoeken naar een balans tussen het denken als een
poging tot aanpassing van de wereld aan onze begrippen en de verwondering
als een streven onze geest aan te passen aan de wereld.
J. vd Hoeven – Emil Fackenheim, het jood-zijn na Auschwitz is ‘a witness to
endurance (..) witness that without endurance we shall all perish’
(OBW uithoudingsvermogen, doorzettingsvermogen); covenant & command
weerleggen Hegel’s bewering dat geen enkel volk ooit meer dan eens op het
toneel van de wereldgeschiedenis verschijnt (OBW is de staat Israël dan niet
‘n heel andere eventiteit dan het oud-testamentische volk Israël?); denken
als verzet (vs het Franse spreekwoord ‘tout comprendre c’est tout pardonner’):
het radicaal boze laat zich niet begrijpen; ‘resistance’, tikkun olam (werken aan
het herstel van de wereld, ‘deny the evil logic its total victory’ als getuige van
gebeurtenissen.
Th. de Boer – van profetie naar filosofie, Aristoteles: de rede komt op
veelvoudige wijze ter sprake; evidentie vs mening (Parmenides),
esprit de géometrie vs esprit de finesse (Pascal); Dilthey: kritiek van de
historische rede, Levinas: kritiek van de ethisch-religieuze rede; Levinas
vs tegenstelling God van vaderen – god van filosofen.
N. Samuelson – Rosenzweig’s ethics, Kant distinguished between will (character)
and being (essence), Hegel reduced will to being, Schopenhauer reduced being
to will. Nietzsche ballenced the two; R: ethics (general world view) and
metaethics (personal life view); Cohen > Rosenzweig: origin and end as
asymptotes outside of every present and as such unknowable; Buber: halachah
is so far removed from what was once God’s presence to the Jewish people that
it borders on idolatry – vs Rosenzweig: halachah’s moral validity (Jewish identity
as communal idendity); love whoever happens to be nearest – how you love him,
is not determined by whom you are, but by whom he is.
L. Anckaert – Rosenzweig (1886-1929), dogmatische ponering van de drie
onherleidbare substanties God, wereld en mens; ontologisch pluralisme vs
een verklaring van de gehele werkelijkheid vanuit het denken; onderscheid
negatie van het zijn (de realiteit van het niets) en de privatie van het zijn
(het objectieve niet-zijn, het onzekere zijnde, de mogelijkheid dat iets niet
bestaat, limiet van het denken in de vraag of het idee in de werkelijkheid bestaat);
het niets is het niets van het denken dat geconfronteerd wordt met het idee van
God (als bestaande), de wereld (als werkelijk) en de mens ( als vrij); in verband
met de wereld is de vraag niet of de wereld bestaat, maar ‘ob sie wirklich so ist,
wie sie uns erscheint’; ivm de mens is de vraag of hij gedetermineerd of vrij is;
R denkt de mens als paradox van noodzakelijkheid en vrijheid, als onherleidbare
individualiteit; God, wereld en mens als knooppunten in het relatienet – R’s opzet
exploreert de mogelijkheidsvoorwaarden van de relationaliteit; Nietzsche: denken
mogelijk en gedragen door de taal, woord als resultaat van een dubbele Verstellung,
waarheid niet als interpretatie van de werkelijkheid, maar als interpretatie van
interpretaties; metonymische aandacht gericht op het substituerende woord of
concept; R vs idealisme waarin de aandacht van de Wirklichkeit (gekenmerkt
door particulariteit en negativiteit) verschoven is naar de Vernünftigkeit; R houdt
een pleidooi voor een ‘gezond mensenverstand’ dat de werkelijkheid neemt
zoals ze is; de semantische relatie krijgt slechts betekenis vanuit een meer
fundamentele, pragmatische relatie, die wordt ingesteld door de alteriteit;
alleen het tegenwoordige nu is werkelijk.
R. Gibbs – Levinas and ethical theory, L contests the authorigy of thought
to determine ethics; ethics comes first and ethics will justify thinking;
the moment of responsibility: the face (Totality and Infinity) > proximity
(Otherwise than Being); the responsibility for an other is asymmetric, which
asymmetry contests the claim that reason can found ethics; the ethical not
subject to any deduction & duties devolve prior to the will; signifying is
not primarely cognitive – first of all it is ethical; in speaking I enact my
being for the other; reason is the move from the speaking to the content
of what is said; the possibility for thinking (speaking) rests on the demand
for justice, itself emerging from the ethics of the one for the other; reason’s
goal is not simply to think or to know – reason operates for the sake of
justice, which means that reason bears a trace of the demand of ethics;
scepticism speaks from the gap of speaking and word; L undermines
theory for the sake of ethics, clearing the path for responsibility;
to witness is to speak to the other of my responsibility and to put
oneself in a position of vulnerability; prophetic theory emerges through
and at times against the very concepts and themes I use to offer myself
to the other; L expresses a mitnagdic (dissenter, vs chasid/pietist) vision
of Judaism; practice means practicing responsibilities that bind people
to their context; study is become the interaction with the other – argument
between texts, re-enactment of earlier arguments, re-reading, ongoing
interruptions and reversal of themes; this way theory does not rest upon
the evidence of reason, instead, reason itself derives its authority from
the demand of the other, the interruption of the other person in its witness
fo the thinker’s own responsibility.
R. van Riessen – Levinas en Rorty, Rorty: zelfcreatie (ik ben die ik wordt);
Levinas: twee opdrachten – ontdekken van je unieke identiteit en de
solidariteit met anderen; kwetsbaarheid en nabijheid als de verborgen
motivatie van het kennen; alle pogingen van het bewustzijn om ‘op orde
te komen’ kunnen door de lichamelijkheid worden onderbroken; ook de
relatie met de ander als een zinvolle onderbreking; R wil solidariteit niet
verankeren in de menselijke natuur, een algemene humaniteit of in
natuurlijke mensenrechten – solidariteit werkt het beste door andere te
zien als leden van een ‘wijgemeenschap’ en R ziet deze solidariteit als
een creatie van het individu; L verwijst naar het vermogen om anderen
pijn te zien lijden of vernederingen te ondergaan als iets dat ons
verantwoordelijk maakt voor hun lot; angst voor eindigheid dreef een
aantal filosofen tot identificatie met iets ‘groots’ (Hegel – wereldgeest,
Nietzsche – Uebermensch, Heidegger – Zijn); R consequentie ironie
betekent verzoening met de eindigheid; R: solidariteit is twijfel aan
de eigen gevoeligheid voor pijn en de vernedering van anderen, twijfel
aan de geschiktheid van de bestaande institutionele arrangementen
om op deze pijn en deze vernedering te reageren, nieuwgierigheid
naar mogelijke alternatieven.
Schulte Nordholt, A. – Edmond Jabès, Egypte (woestijntochtjes, jood
in een islamitisch land, franstalig in een Arabisch/Engels sprekende
omgeving > Nasser gooit de joden uit Egypte, J naar Frankrijk;
woestijn (ruimte zonder vast punt, leegte, afwezigheid van God);
toewending tot het ‘Boek’ (livre in alle titels), het schrijven; de jood die
nergens thuis is, leeft in het boek; en hij maakt boeken die altijd open
staan voor nieuwe toevoegingen en nieuwe lezingen: ‘le mot est un
royaume’, ‘ le livre est mon univers, mon pays, mon toit et mon énigme’;
het boek houdt de wonden open door ze te verwoorden;
(OBW vertrokken in het idee van een exodus, kamperend in het idee
van een verbond, voortgedreven door het idee van een gebod, verstrooid
in het idee van een ballingschap, verkrampt in het idee van een staat)
H.J. Heering in 1948 tijdens de oprichtingsbijeenkomst van de Wereldraad
van Kerken in Amsterdam, die in een Rapport opriep ‘to preach the gospel
to the Jews’: "You cannot preach to someone whom we have haunted,
haunted unto death. (..) Just wait a minute, just wait a minute, for we have
done this. And the friends of Job were silent when they saw his deep sorrow. (..)
We must give the Jews first of all an opportunity to live at all, just to live,
if possible in their own country, in the country they want to go to. (..)
--------------------------------------------------------------------------------------------

Harris, J.M., Nachman Krochmal - Guiding the Perplexed of the Modern Age, 1991.
Krochmal, 1785-1840, Galicia. His book The Guide of the Perplexed of The Time was finished by Leopold Zunz (1794-2886) and publised in 1851.
K. like Schleiermacher vs Schwärmerei, Aberglauben & Werkheiligkeit (halakhah) and their extreme opposites (the followers of Spinoza, Kant and Hegel) (17). The time demanded a reorientation of Jewish understanding of religion, (atheistic, deistic or materialistic) philosophy and (relativistic) history. K. wanted to show that the Jewish tradition can accomodate it and remain intact (20). Walk between fire and ice (24).
Epistemological trias Vorstellungen (preliminary concepts), Begriffe (concepts of understanding) and Ideen (purely cognitive concepts of reason) (25). K: religion communicates representationally, but focussing on the same (conceptual) truth (26). According to K. there is a correspondece between representations and ideas (vs Kant and Hegel: ambiguity of Vorstellungen). K.: metaphors equivalent in different languages;
universality of symbols and metaphors, in the middle between Maimonides (biblical and rabbinic authors are philosophers who spoke in parables and riddles), and Spinoza (there is no relation between the content of theology and philosophy at all) (27). K.: With Torahitic concepts the truth is, in essence, one, whether it be expressed as representations or rational concepts (28). K uses the universal epistemological argument that one cannot grasp the true message of Judaism wihout discerning the abstract meaning of all its teachings, symbols and rituals (29). From Maimonides' Aristotelianism to Jewish Neoplatonism (Ibn Ezra, Nahmanides, Kabbalists), confronting with Spinoza, Kant and Hegel (30). K underestimated modernity, thinking that he could save the Jewish tradition by reinterpretating the sources of tradition (31). Modern thinking vs commitment to a priori truth of any tradition (31). K: modern (idealistic) metaphysical and historical ideas are - partly already to be found in previous, Jewish, indirect expressions - partly dressed up Protestant theology and triumphalism (33) K's metaphysics: teleological argument from design (46) vs Spinoza (nature propelled by inner necessity) (47) Spinoza: fincal cause/purpose as property of human imagination (48) Kant: the connection of effective causes may be judged as an effect through internal final causes (cf reproduction and generation of a tree) (49), but this final cause is just a regulative idea (50). Krochmal adds (again) a willing intending designer as the cause for the existence of internal final causes (vs Kant who argues there is no justification for this metaphysical jump) (52). Hegel: philosophical critique of Jewish theology: vs transcententism and dualism God-world (55), vs exclusivistic lack of universality (57), Christianity overcomes this all in the selfdetermining Spirit (58). Schelling: all reality is part of an organic interrelation of all things (60). Krochmal was lead by his conviction that Jewish tradition contains within it all the truths that modern metaphysicians are now disovering (61). K: the only superiority of the moderns lies in a more comprehensive and clear presentation (61). Ibn Ezra: the one (in 1*1=1) that is prior to all computation, the one that includes conceptually all the other numbers (63). The hidden essence (comparable to the numerical simple one and the spacial infinite void) as necessarily conceptually prior to all existing things (63). The form acts on the essence, limiting and defining it to existing things (identity factor) (64) Ibn Ezra: panentheism (existence of all things in God) (64), Gods as pure essence is the ground of all being, and God as the form of all forms is the product of cognitive activity struggling to define him (65). Emanation / emergence of all things from God (65), the primordial essence staying unknowable (66). Krochmal 'hegelianizes' Ibn Ezra regarding the 'creatio ex nihilo' (67). God limited his essence, taking on spacetime and matter through a process of wisdom (hokhmah), understanding (binah) and knowledge (da'at) (68) (cf reversal Vorstellungen, Begriffe and Ideen of the human intellect (69)). K: for Jews God is conceptualized as absolute spirit, the overarching intellectual force at work in the world (70). K: from speaking to concsciousness to selfconsciousness (73) > creation as act of selfconsciousness (74). K: Volksgeist as creative unit of religious and cultural development (80). Spinoza: vs commandments, vs notion that God can will something and yet freely accept that this desired action not be realized (81); the OT commandments don't have any spiritual content (82). K: ritual acts to bring the human being closer to the absolute spirit (85); ethnical seperation: only as separate nation Jewish spiritual culture, embodying truth as it does, can continue to flourish (87). Jewish vision of history as a completed past (103-112). Modern view: human species as progresssing through history (113). Lessing: OT > NT > reason (universal human brotherhood) (114). Herder: life cycle of cultures, states and nations (116). Hegel: superiority of ethics (Sittlichkeit) to morality (Moralität) (119). K: Israel goes through the historical cycles, but will not disappear, but will begin the process anew, the essence of Judaism, although revealed in history, actually being beyond history - it cannot devellop in time, because it is already absolute (127). K's historiography attempts to historize without relativizing (137). Progression: in knowledge or in ethics / spiritually (138)? K: the notion of an absolute faith precludes the possibility of further progress, although the external manifestations were (and are) obviously not immutable (139). cf Mendelssohn: 'eternal truths of natural religion are accessible at all times and in all places' (141).
K. does call on to adapt modern scholarship to interpreting Judaism's essential message, confident that such an adaptation will vindicate the Jewish tradition in the world court (313), hoping to stamp out the alledged superstitions of Hasidism, the close-minded dogmatism of the rabbinate, and the philosophical and historical ignorance of the Jewish masses (314). Historians don't study absolutes, but contigencies (315), philosophers in K's days wanted to comprehend the absolute, eternal and infinite (315). K. attempts to historicize without relativizing (316), but refuses to historicize basic human mental structures (317). Hirsch (1808-1888) insisted that Orthodox tradition admits of no history at all - the entire tradition originated at Sinai (318). Liberal Judaism: Jewish culture as historically conditioned, so no absolute and binding demands (relativistic historicism) (319).

--------------------------------------------------------------------------------------------
Schumacher, E.F., A Guide for the Perplexed, 1977
Ontological discontinuity between four levels of being: anorganic (fysical causes), plants (stimulants), animals (motives), humans (will). S vs mathematism, fysicalism, materialism, agnosticism. William James: if your heart doesn’t wish morality, your head will never belief in it. S: attention (mechanical, emotional and intellectual concentration). Bennett: we tend to judge ourselves in the light of our intentions, and others in the light of their actions. S: arithmetics/physics: explaining, predicting (utility, sure laws); biology/geography/history: describing (insight, truth). S convergent (solved/unsolved: normally one clear solution) vs divergent (unsolvable or differently/contradictably solvable) problems.S: learn from tradition, individual/personal choices, choose in freedom. Good is what brings me and others closer to freedom. S: more and better solutions to convergent problems don’t help out if we don’t (want to) work on divergent (moral, social, economical, political) problems.
--------------------------------------------------------------------------------------------
Evink, C.E., Transcendentie en inscriptie. Jacques Derrida en de hubris van de metafysica. 2002.
Evink proposes classical metaphysics as consisting of four elements: 1 the central role of reason, 2 the presupposition that thinking and being are identical, 3 the striving for absolute knowledge of reality as a totality, 4 the orientation on an all-determining principle of reality. During the Middle Ages 1 was reduced (reason made secondary to revelation) (cf Dooyeweerd (divine revelation), Duintjer (religious experience)). Kant reduced 2 (reality as a whole cannot be known, only thought). Nietzsche vs 3 and 4 as seductions of language [OBW Nietzsche calls for giving meaning and making true but rejects the idea that this would imply something like ‘absolute meaning’ or ‘absolute truth’]. According to Evink all philosophy implicitely contains 3 and 4 and can therefore be seen as a ‘minimal metaphysics’.
Derrida proposes ‘différance’ as what makes the appearance of something possible, but at the same time (through deconstruction) makes its completeness and purity impossible (referring to the singular alterity that withdraws from its context). Philosophical reason critically interrogates itself, confronting itself with undecidable concepts. D vs Hegel’s onto-theological reduction (absolute Spirit), vs Levinas’ ethical reduction (the other person, D: the other – singular alterity). Ethicity demonstrates the unfoundedness of justification, the unfulfillability of responsibility and the impossibility of a good conscience. Derrida keeps the metaphysical intention intact: strive for the unrealisable absolute purity, keep searching for the unreachable position beyond every horizon. Doing so he pushes every Daedalus up to fly as high as Icarus (hubris – il faut la vérité; tu dois, donc tu ne peux pas), but at the same time deconstructs his wings. Evink prefers a more modest approach. Responsibility is appealed by the appearance of the other (‘appèl") and therefore is finite and situated/contextual (without assuming any absolute law or infinite responsibility) from the beginning; it does not receive its call from a general alterity behind the other, nor from all possible other others. The limits of responsibility cannot be measured exactly, but that does not mean that responsibility should be infinite. Evink: there is no philosophy without a vision on reality as a whole or without a vision on the coherence providing core of its order (316). OBW: could it be that this is more due to the historical selection of these kind of ‘seamingly complete and consistent’ philosophical systems as ‘canonical’? Perhaps it’s a nice idea to write a history of philosophy tracing philosophers who criticize ‘reality-as-a-whole’- and ‘core-principle’-approaches.

OBW

open difference

beyond my horizon
my outer borders shift
putting off
what I can
know now
do later
judge never

--------------------------------------------------------------------------------------------
Ward, Keith, God, A Guide for the Perplexed, 2003
Homer’s Iliad: gods as poetic constructs of human imagination (muses). Descartes: body-mind-dualism (1641). Descartes & Leibniz: God as clockmaker. Hume: natural religion, design > Designer. KW: we don’t want an inferred friend, why want an inferred God? Schleiermacher: religion as taste for the infinite (1799). William James: varieties of religious experiences (1902). Rudolf Otto: numinous (WO-1), idea of the holy as mysterium tremendum et fascinans (1917), apprehended but not comprehended, cf Bhagavad Gita,11: create and destroy. Buber: life as relational/personal (1923).
Maimonides (1135-1204) non-literal interpretation of Jewish tradition (Guide for the Perplexed) > Thomas Aquinas (1225-1274) non-literal interpretation of Christian tradition (Summa Theologia). KW: proofs of God’s existence as exercises in meditation about change, birth and death, accidental-essential, (grades of) good & beautiful, order & design(53). Halakhah (613 commandments), 10 commandments (converted by Calvin: don’t kill > love all (impossible to hold), 2 (love) commandments. KW: anyone who claims to be morally good, is either a hypocrite or has no idea of what morality is (83).
Metaphysics. Some notes following Aristoteles’ book on physics. Kant: necessary and universal truths that are not derived from experience (God and immortality as postulates of rationality to act moraly), rejecting both epicurianism (do what’s right in order to be happy) and stoicism (do what’s right whatever the outcome). KW: morality is in the end about a fulfilled relationship of mutual love (95).
Philosophers. Job: futility of why-explanations of suffering. Plato (429-347 BC): form as essential nature of goodness, cause of knowledge and truth (vs experiences: give only opinions about mere appearances). Move from image (beautiful young boy) to reality (Beauty), temporary world as the ‘moving image of eternity’. Intelligence produces the good, necessity limits what intelligence can do. Men who live cowardly or immoral, are reborn as women (109). Aristoteles (384-322 BC): forms need to be embodied in matter to be real. Eternal, unchanging substance (no beginning of spacetime and change). Augustine (354-430): forms/essences in the mind of God as creator of matter. Form & matter, intelligence & necessity in the mind of God. Increases creation the amount of goodness? (121). Anselm (1033-1109): God as that than which nothing greater can be conceived (126). A necessary God as a sort of firm foundation for the contingent world (129). KW: necessity of free will/acting > evil (129). Augistin: born guilty (step back). Compatibilism: everything caused AND humans responsible for their actions. Libertarianism: free acts are not (completely) determined (132). Augustin: no ‘before’ creation, creation of spacetime, time has a beginning (vs Aristoteles, cf: there is no positive integer before the integer 1). Time as relation between events – the first event is the beginning of time. There is no time at which God exists (God does not exist ‘now’ and has no time to think; timeless present including past and future, begin and end; a creation exists changelessly in God (vs ‘process in God’) (134,135). Spinoza (1632-1677): mind and matter as two of the infinite attributes of the one primal substance (god/nature) (161); truest freedom in the acceptance of necessity – coincidence of freedom and necessity (135). Augstin: try to make sense of faith in the context of the actual understanding of the natural world (137). Anselm: unless I believe, I shall not understand (138). Classical view: timelessness of God (143), history adds nothing to the infinite perfection of God (146). 17^th century: rise of natural sciences, new view: change superior to changelessness – only temporal things are fully real (145).Finite humans help God to realise/actualise potentialities (146). End 18^th century: rights of men, new social structures, change of life-conditions (1776, 1789). Hegel (1770-1831): reality as the selfexpression of the Absolute Spirit (148). 3 moments in being: in itself (potential), for itself (actualized) in-and-for-itself (reconciled and united to Absolute Spirit (150). Marx (1818-1883): Hegel on his head: matter as driving force of history, process of competition and elimination (cf Darwin, 1859), religion as sigh of the oppressed, opium – illusionary happiness (152-156). Communism & fascism: Hegel without God (158). 19^thcentury Romanticism: God like a creative artist, Whitehead: create for the sheer joy of creating (163). Hegel: God cause of suffering, but suffering not intended or planned, suffering arises from the dialectical expresssion of the divine nature in time (166), God intends the final reconciliation and the redemption of evil (167): negation of negation as the deepest meaning of the cosmic process (170). Whitehead (1861-1947): individual freedom central, God as fellow-sufferer who understands (172). Leibniz (1646-1716):creativity as basic feature of the whole process of all events (monads as actual occasions), leading to new properties and features – eternal process, open universe, no final goal (173). KW: God as persuading by love – we will not live forever, but God will remember forever (objective immortality) (175). At the beginning of the 20^th century collapse of the dialectic understanding of God and disappearing of the Absolute Spirit (177). Bacon (1621-1626): science offers cumulative knowledge for the relieve of man’s estate; metaphysics as ‘profound nonsense’ (experimentally meaningless) (183). Hume (1711-1776) vs metaphysics as sophistry and illusion (IHU, s.12), stick to mathematical and experimental reasoning (179). Newton eliminated purpose from nature (185). Ayer (1910-1989): scientific explanations help to repeat and predict events under controlled conditions (184). Kierkegaard (1813-1855): vs Hegel’s speculative metaphysics, systems are tentative, hypothetical, provisional. Faith not based on evidence, but absolute commitment (189); objective truth (belief in facts), subjective truth (commitment to passion – individual motives, desires, ideals and attitudes) (190). Sartre (1905-1980): vs God as hidden watcher, bourgeois moralist; take on full responsibility for what we are (I did it my way, Sinatra); bad faith = evasion of responsibility. Heidegger (1889-1976): das Nichts (as a sort of infinity). Englishman: ‘I’m afraid of nothing.’ Heidegger: ‘Ich verstehe – das muss ja schrecklich sein.’ (193). Kierkegaard: where reason halts in contradictions, the only way out is a leap of faith – passionate commitment beyond evidence, in order to encounter that which is incomprehensible by reason and to realise the goodness that was sensed as possibility (195). Tillich (1886-1965): love as ‘ultimate concern’ vs God as personal being (theism); all statements about God symbolic; religion provides no answers to life’s questions, but puts our life in question (198). Wittgenstein (1889-1951): words as part of behavior; seeiing pain as punnishment is a picture that cannot be contradicted – W: I have different pictures (201). Try to find ‘meaning’ in trying to understand the related activities (206). KW: optimism (‘everything will get better’) vs hope (expects nothing, but commits the self to posivite action for good) (210). Classical view: this world is less real than the reality of God. Post-metaphysical view: this world is the only real (211). Art: beauty (Murdoch: great art teaches us how real things can be looked at and loved without being seized and used). Morality: goodness can be desired and realised (215). From a word full of gods to a world with empty silence, the darkness between the stars (R.S. Thomas, ‘Via Negativa’) (216).
KW: evil realised by free finite agents, which God cannot prevent – I don’t know if this is true, but it makes sense. God only intends the good things. (224) [OBW: limiting conception of omnipotence: God as containing all potentialities – all possible powers come from God, but some area’s of being in some sense ‘out of control’?] KW: if you want more (..) your imaginations gets out of control (224). Some philosophers vs the view that God is good. Fichte (1762-1814): no personal relation God-universe; the ‘Absolute Ego’ produced the universe. Schelling (1775-1854): unconscious Absolute Ego, primordial blind necessity, the will as non-rational, heroic striving, transcending morality, accepting necessity of evil, struggle for life ( influence > Darwin). Schopenhauer (1788-1860): universe as blind striving of the will, leading to conflict, unhappiness and suffering (225). Nietzsche (1844-1900): will to power, strong and free, beyond good and evil. KW: that’s what happens when the vision of transcendent goodness is lost (226). KW: there is no escape from analogy – from speaking of God in terms of finite things; one step too far to say that God is a person, better (Tillich > Swinburne) God is the personal ground of being (230). KW: God is the unexpressible (..) but there is not much you can do with the unexpressible (230). [OBW: and sticking to the unexpressible would take all prophtes, priests and theologians out of buisiness, so...] KW: to evoke passion, God needs to take a more personal form, e.g. as a person who relates, encounters (personalist’s view) (231). KW: the infinite is not a person, but relates to us in a personal way (232).
KW: 7 main sorts of interpretation that express aspects of the reality of the divine: 1 the powers of being (feeling/knowing we are integral parts of an interconnected web of energies which have their own ‘feeling’ or atmosphere). (243) [OBW ???]; 2 the one beyond speech (knowledge of beauty, truth and friendship without fear to lose it; silence beyond change and decay, beauty and goodness, intelligence and mind; comtemplative apatheia (kind of detachment) (244); 3 the perfect good (Indian tradition: sat-cit-ananda – being, consciousness, bliss / power, wisdom, love; commitment to the actualisation of the good, offering the self to be used for the sake of others) (245); 4 self-existent creator (timeless, changeless, divine source of being; universe as the creation of one self-existent [OBW ?] ground of being. KW: self-existent: rationally ordered by an ultimate wisdom and truth; all things participating in a changeless perfection which is the source of their being) (246,247) 5 self-realising spirit (perfection actualised in time; processes of history shape experiences of God; universe as a self-realisation of absolute spirit; time and change as essential to God) (247,248) 6 the ultimate goodness of being (passionate commitment to the ultimate goodness of being in a rational and intelligible universe that is part of a being that is affirmed as good, or a universe as at least a condition of the possibility of some ultimate good > faith that moral effort will not be in vain). (249); 7 the personal ground of being (KW: most fundamental (241); universe: order, purposive (ordered to the production of new values); intelligible laws leading by probabilistic processes to worthwhile goals; evolution as a creative striving for higher life (251); cosmos results from consiousness and intention (..) completion of the cosmic process in the divine consciousness; personal ground of being as conscious, purposive, wise and good (241) and as multiple and one, terrible and fascinating, intelligible and incomprehensible, changeless and endless creative, having the form of the personal and yet infinite and unbounded (252). KW: commitment of faith as response to a vision of goodness whose attraction, once seen, is irresistible (253). KW: we can be spritual heir to the whole religious history of humanity (242).
-------------------------------------------------------------------------------------------
Several Jewish authors are playing around with the title
of Maimonides' Guide to the perplexed, e.g.:

Title: Transposable elements : a guide to the perplexed and the novice : with appendices on RNA silencing, chromatin remodeling and gene tagging / Esra Galun
Auteur: Esra Galun
Jaar: 2003

Title: A guide for the perplexed organic experimentalist / H.J.E. Loewenthal ;
with a contribution from E. Zass
Auteur: H.J.E. Loewenthal; E. Zass
Jaar: 1990

--------------------------------------------------------------------------------------------
Lyotard, J.F., Le Postmoderne expliqué aux enfants, 1986
NL Het postmodernisme uitgelegd aan onze kinderen, 1987
Taak: de mensheid in staat stellen zich aan te passen aan de sterk toegenomen complexiteit. Deze taak houdt in: verzet tegen simplisme, eisen van helderheid en het in ere herstellen van vaststaande waarden (96). [OBW hoe het werk van L zelf te beoordelen in het licht van deze door hem zelf opgevoerde taakstelling?]
L’s filosofische aanvoerlijnen zijn met name Kant (kritische rationaliteit > L’s onherleidbare rationaliteiten van wat mooi, wat goed en wat waar is) en Wittgenstein (taalspelen > L’s onherleidbare discours-soorten en zins-orden).
L’s kritiek richt zich op de grote verhalen (meta-vertellingen), zowel die aangaande De Oorsprong (bv de oorsprongs-mythen van de nazi-ideologie) als die aangaande De Toekomst (bv communisme met de Idee van emancipatie) als die aangaande Het Heden (bv kapitalisme met de Idee van het verhandelen, hegemonie van de handel > vergeten van gevoelens ten gunste van strategieën > dreiging die door onze situatie drukt op het schrijven, op de liefde en op de individualiteit (107)).
De grote vertellingen: christendom (verlossing van de zonde), verlichting (emancipatie uit de onwetendheid), speculatieve vertelling (verwezenlijking vd universele Idee), marxistische vertelling (emancipatie uit de uitbuiting en vervreemding), kapitalistische vertelling (emancipatie uit de armoede) (32,33). Alle vertellingen weerlegd door historische gebeurtenissen (37v). Daarmee is ook de universele horizon van de emancipatie verdwenen (45).
De Verlichting en het daaruit voortvloeiende Modernisme beloofde Vooruitgang: wetenschap zou tot meer rechtvaardigheid, welzijn en vrijheid leiden (76) en bevrijden van onwetendheid, armoede, onontwikkeldheid en despotisme (93). De 20e eeuw bracht echter misdaden (Auschwitz) en teleurstellingen (kloof rijkdom-armoede, werkeloosheid, crisis van de School, cultuurverlies (94), analfabetisme, opinie-despotisme van de media-democratie) > twijfel aan ‘de rede’, teloorgang van metafysica, positivistisch pragmatisme en dogmatisme (76,77). De autonome ontwikkeling van de techno-wetenschappen beantwoordt niet aan de eisen die uit de behoeften van de mens ontstaan zijn (89), en gaan ten koste van de onze behoeften aan veiligheid, identiteit en geluk, die uit onze onmiddelijke situatie van levende en zelfs sociale wezens voortkomen (90). [anthropocentrisch] Het is de ontwikkeling zelf die het nakomen van de eerder genoemde beloften verbiedt (108). Taak filosofie: kennis verbinden met de doelen van de menselijke rede (116), terug naar de [ontvankelijkheid van de] kinderjaren van het denken (110, 117, cf: het postmodernisme is het modernisme in de wieg (21)), respect voor de gebeurtenis (110), [her-denken en] her-schrijven (120).
Er is sprake van onbepaalde openheid van de relaties tussen de pluriforme, locale rationaliteiten (bv die van wat waar, wat goed, wat mooi is) – ruimte voor het modificeren van de regels door ‘nieuwe zetten’, waarbij het verlangen naar rechtvaardigheid en het onbekende gelijkelijk gerespecteerd wordt – zicht op wat de communicatie en de sociale harmonie veiligstelt (Dick Veerman, 131v).
VR Hoe verhoudt zich Lyotard’s doorgevoerde kritisch rationalisme (verdenking van het bestaande) tot die kinderlijke ontvankelijkheid vd onbepaalde openheid? Spanning tussen wantrouwen en onschuld?
VR L acht het ‘moderne project’ mislukt (90), gemeten aan anthropocentrische waarden. Zijn die waarden de beste (juiste) criteria? En is elke ‘setback’ een bewijs van mislukking of is er toch zoiets waar te nemen als een ‘overall’ tendens tot vooruitgang in termen van twee stappen vooruit en één stap achteruit (gezien binnen het tijdsframe van millennia), ook in rationaliteit en vrijheid (86v)?
VR universaliteit als tendens tot eenheid, nooit bereikte limiet, omdat wel de rede universeel is te delen, maar niet het lichaam (onoverdraagbaar geheim) (109)?

--------------------------------------------------------------------------------------------

Derrida, J. Force de Loi. Le Fondament mystique de l’autorité., 1994.
NL Kracht van wet. Het ‘mystieke fundament van het gezag’
Intro Sneller: Natuurrecht af te leiden van een kenbare orde? Natuur als volmaakte orde (Rousseau) of doelloos krachtenspel (de Sade). Rechtspositivisme ziet recht als gebaseerd op eerdere rechtsregels. Hobbes: auctoritas non veritas facit legem. Walter Benjamin stelt dat het rechtspositivisme blind is voor de onvoorwaardelijkheid van de doeleinden en dat het natuurrecht blind is voor de voorwaardelijkheid van de middelen. Institutionalisering van het recht vereist kracht (force, enforce the law) en geweld (violence, Gewalt: geweld, macht, legitiem gezag, bv in ‘Gesetzgebende Gewalt’, ‘geistliche Gewalt’ en ‘Staatsgewalt’). Gevaar dat de kracht in het ‘enforce the law’ ontaardt in een verkrachting van de rechtvaardigheid. Recht richt zich op de algemene regels, rechtvaardigheid wil dat recht gedaan wordt in de bijzondere situaties. Rechtvaardigheid geschiedt door de beslissing die de algemeengeldige wet doorbreekt. Walter Benjamin onderscheidt rechtsfunderend en rechtshandhavend geweld (mythisch, Grieks) en rechtsvernietigend geweld (goddelijk, Joods). Derrida: in de rechtvaardige beslissing is tegelijk sprake van rechtsvernietiging en rechtsfundering. Rechtvaardigheid veronderstelt macht, en macht doet een beroep op rechtvaardigheid.
Dynamiek van de veranderende betekenis (verschillend, uitgesteld, aangevuld, vervangen) leidt tot een verplaatsing van de tegenstellingslogica van natuurrecht en rechtspositivisme (47). Deconstructie wil zich niet opsluiten in een theoretisch betoog, maar pretendeert consequenties te hebben, dingen te veranderen (48) (..) door de maximale intensivering van een in gang zijnde transformatie (49). Men kan niet direct zeggen ‘dit is rechtvaardig’ of ‘ik ben rechtvaardig’ zonder rechtvaardigheid, zo niet het recht te verraden (50,70, 72). Pascal: Het is rechtvaardig, dat wat rechtvaardig is, wordt gevolgd; het is noodzakelijk dat wat het krachtigst is, wordt gevolgd. (51) (..) Rechtvaardigheid zonder kracht is onmacht (..) kracht zonder rechtvaardigheid is tiranniek (52). (..) Aangezien men niet kon maken dat wat rechtvaardig is, krachtig werd, heeft men gemaakt dat wat kracht is, rechtvaardig werd. (52). D: Dit betoog van Pascal is conventioneel geïnterpreteerd naar een soort pessimistisch, relativistisch, en empirisch scepticisme (52). P lijn van Montaigne die spreekt van ‘mystiek fundament van het gezag’ van wetten. Het gezag van wetten/recht berust op het krediet dat men ze geeft (53) (..) Montaigne: ‘ons recht heeft legitieme ficties waarop het de waarheid van zijn rechtvaardigheid fundeert.’ (54) JD relativisme/nihilisme maakt van de wet een ‘gemaskerde macht’ (54). Pascal: ‘Onze rechtvaardigheid wordt vernietigd ten oerstaan van de goddelijke rechtvaardigheid (55 > Benjamin). JD Stellen van de wet als een gewelddadigheid zonder fundament (56). In de deconstructie van het niet gefundeerde rechtsfundament kan men de politieke kans vinden op historische vooruitgang (53). Recht is berekening, rechtvaardigheid rekent met het onberekenbare (..) de beslissing tussen rechtvaardigheid en onrechtvaardigheid is nooit verzekerd door een regel. (..) de daad van rechtvaardigheid verzoenen met de regel. (60). Een metafysisch-antropocentrisch waardenstelsel beheerst het westers denken over rechtvaardig en onrechtvaardig (63). JD 1. verantwoordelijkheid zonder begrenzing (bovenmatig, onberekenbaar) tav wat ons onder de naam rechtvaardigheid is nagelaten (64..) wat er toe brengt om niet alleen theoretische begrenzingen, maar ook concrete onrechtvaardigheden aan de kaak te stellen (65). 2. verantwoordelijkheid tav het verantwoordelijkheidsbegrip zelf dat de rechtvaardigheid en de juistheid van onze handelswijzen reguleert (65). Het moment van opschorting (epochè) vd deconstructie intensiveert de verantwoordelijkheid (65v). Geen beheersbare tegenstelling tussen recht en gerechtigheid, waar (..) het recht beweert uitgeoefend te worden in naam van de recthvaardigheid en rechtvaardigheid verlangt zich te kunnen vestigen in een recht dat in werking moet worden gesteld (gevormd en ten uitvoer gebracht) door ‘enforced’ kracht. (68v). Onherleidbaarheid van het idee van rechtvaardigheid, onherleidbaar opkomend met en verschuldigd aan de ander (73). Rechtvaardigheid wacht niet, ze is steeds onmiddelijk gevergd (75). Kierkegaard: het ogenblik van de beslissing is een dwaasheid. JD markeert de doorbreking van alle voorafgaande overwegingen (75). Constatief recht kan nooit beantwoorden aan de eisen van de theoretische rationaliteit (76). Er is slechts rechtvaardigheid in zoverre er gebeuren mogelijk is, dat, als gebeuren, de berekening, de regels, de programma’s de anticipaties, enz [OBW de theoretische rationaliteit] overstijgt (77). De overmaat van rechtvaardigheid op recht (..) mag niet als alibi dienen om zich afzijdig te houden (..) de onberekenbare rechtvaardigheid beveelt te rekenen (78) (..) en de fundamenten zelf van het recht te heroverwegen, herintepreteren.
Walter Benjamin, Zur Kritik der Gewalt, 1921. JD joods-duits denken begin 20e eeuw: patriottisme, nationalisme, militarisme, anti-(parlementaire)-democratie, anti-Aufklärung, thematiek van de vernietiging (84). Crisis van het Europese model van de burgerlijke, liberale en parlementaire democratie en dus van het begrip van recht dat daarmee samenhangt (86). B onderscheidt 1, rechtsetzende Gewalt en rechtserhaltende Gewalt en hij onderscheidt 2. mythisch Gewalt en rechtsvernichtend Gewalt. Gewalt: geweld, (legale) macht(suitoefening) (88) en hij onderscheidt 3. Gerechtigkeit als Prinzip aller göttlichen Zwecksetzung en Macht als Prinzip aller mythischen Rechtsetzung. (89). Het natuurrecht naturaliseert het Gewalt als natuurproduct, het rechtspositivisme heeft meer aandacht voor de historische wording van het recht (90). Maar beide tradities delen hetzelfde vooroordeel, dat men rechtvaardige doeleinden kan bereiken met rechtvaardige middelen. (90) Geen oplossing als er een tegenstelling opkomt tussen rechtvaardige doeleinden en gerechtvaardigde middelen (91). Het Europees recht monopoliseert het Gewalt ter bescherming van het recht zelf (91). De Staat is beducht voor funderend geweld (nieuw recht dat uit is op een nieuwe Staat (92). Een ‘geslaagde’ revolutie draagt een nieuwe orde van begrijpelijkheid (..) van het betoog van zelflegitimering (97). JD het geweld van de fundering of ponering van het recht (rechtsetzende Gewalt) moet het rechtshandhavende geweld (rechtserhaltende Gewalt) omvatten en kan daar niet mee breken (99). B. Er is iets verrots (Morsches) in het recht. Interne tegenspraak (doodstraf, oorlogsrecht (100), bederf van internationaal recht ten bate van particuliere belangen (101)). B De inconsequentie van de antimilitaristische pacifisten hangt daarmee samen dat zij het legale en onaantastbare karakter van het rechtshandhavende geweld niet erkennen (102). B Het Bestehende en het Bedrohende behoren onverbrekelijk tot dezelfde orde (104). Het handhavende geweld is een dreiging van het recht (gaat uit van het recht en bedreigt ook het recht zelf) (104). B: degeneratie (Entartung) van een parlementaire democratie die onmachtig is om het politiegeweld dat zich in zijn plaats stelt, te controleren (112) (..) > institutionele degeneratie (verdwijnen van het bewustzijn van de latente aanwezigheid van het geweld in het rechtsinstituut) > Verfall (113). B Een hypocriete compromis-politiek (..) afzien van het ideaal (114). Onbeslisbaarheid (Unentscheidbarkeit) van alle rechtsproblemen (118). Onherleidbaarheid van elke situatie (119). Wat heilig is in het leven van de mens, is niet zijn leven, maar de rechtvaardigheid van zijn leven (123). B verwerpt het mythisch Gewalt (dat recht fundeert en handhaaft) (128) slotzin: ‘Die göttliche Gewalt, welche Insignium und Siegel, niemals Mittel heiliger Volstreckung ist, mag die waltende heissen. Walter’ (130). Het goddelijk geweld, dat insigne en zegel is, nimmer middel tot heilige uitvoeren, mag soeverein worden genoemd. JD Endlösung als 1 radicalisering van het kwaad, 2 radicalisering van een logica van de Staat, 3 radicalisering van het bederf van de parlementaire en representatieve democratie, 4 radicalisering en uitbreiding van het mythische geweld waar recht is losgemaakt van rechtvaardigheid (132v). Nazisme uit op het vernietigen van de getuige van de andere orde van het goddelijk geweld, welks rechtvaardigheid onherleidbaar is tot het recht (134), en uit op de vernietiging van de eis tot rechtvaardigheid (135). Rechtvaardigheid beveelt te gehoorzamen aan zowel de wet van de representatie (Aufklärung, rede, objectivering, vergelijking, uitleg, incalculeren van de veelvuldigheid, en dus van het aaneenschakelen van unieke zaken), als aan de wet die de representatie transcendeert en die het unieke, elke unciteit, onttrekt aan haar hernieuwde inschrijving bij een orde van algemeenheid of vergelijking (136). JD verstijft van schrik bij een interpretatie die van de holocaust een verzoening en een onontcijferbare ondertekening zou maken van de rechtvaardige en gewelddadige woede van God (137). Dat maakt voor JD de tekst van B nog te heideggeriaans, te messianistisch-marxistisch of te archeo-eschatologisch. De lering bestaat daarin, dat wij de mogelijke medeplichtingheid moeten overdenken, kennen, voor onszelf representeren, formaliseren, beoordelen, van al die betogen met het ergste (hier: de ‘eindoplossing’) (137).
--------------------------------------------------------------------------------------------
Rietdijk, C.W.,
The Scientifization of Culture, 1994
Wetenschap als Bevrijding, 1997
website: http://www.xs4all.nl/~bcb/rietdijk.html
Twee tendenzen in de (culturele) evolutie. Daarvan een aantal aspecten:

	Verlichting toenemende bewustwording, verfijning en toepassing van:	Verduistering (on-)bewust cultiveren van:
intelligentie	redelijkheid	irrationaliteit
	kennis	onwetendheid
	kunde	spelvaardigheid
	doelgerichtheid	doelloosheid
	(verduidelijkende) vereenvoudiging	(verwarrende) complicering
	begrijpelijkheid	onbegrijpelijkheid
	samenhangendheid	onsamenhangendheid
geweten	rationele ethiek: goed is wat het lijden vermindert en het geluk bevordert (persoonlijke verantwoordelijkheid om dat goede na te streven, daarbij vertrouwen in het eigen oordeel: individualisering)	relativistische ethiek: goed is wat mijn lijden vermindert en mijn geluk bevordert, desnoods ten koste van anderen (individualisme, vaak verscholen achter conformisme)
	algemeen belang, totaalgeluk	eigenbelangen ingebed in groepsbelangen
	het verminderen van lijden en bevorderen van geluk is zin(-volheid)	zinloosheid (nihilisme)
	integriteit	liefdeloosheid
gevoel	(genieten van) kwaliteit	(permissiviteit voor) inferioriteit (ook die van het eigen tekort)
	vertrouwen	wantrouwen
	optimisme	pessimisme
	hoop	wanhoop
	mededogen	ongevoeligheid (voor lijden)
	moed	angst
	waardering	rancune
filosofie	rationalisme (objectief bepaald wat waar, goed/slecht en rechtvaardig is)	relativisme (wat geldt als waar, goed/slecht en rechtvaardig, is cultureel-historisch bepaald)
	determinisme	toeval
	samenhang, orde	chaos
	daadkracht	verbalisme
	welsprekendheid	wartaal
	inhoud (substance)	vorm (image)
mensbeeld	grote verschillen in aanleg en capaciteiten	gelijk(waardig)heid
	inner-directed	other-directed
	disciplinering tgv ontwikkelingsvooruitgang	permissiviteit tgv consumentisme
	persoonlijke zorg om de medemens	verzorgingsbureaucratie, zwakkerenindustrie
	homo faber	homo ludens
maatschappij	vrijheid van autonome persoonlijkheden	conformering aan groepsbelangen
	open debat	censuur (ook vh relativisme: het is maar jouw hier-en-nu-mening)
	betrouwbaarheid	corruptie
	openheid van zaken (onthulling)	verhulling
	gelijkheid in kansen op superioriteit	gelijk(waardig)heid in inferioriteit (egalitarianism)
	ondernemerschap	plat hedonisme en consumentisme
politiek	meritocratie (posities ogv verdiensten)	relatiocratie, belangengroepen-corporatisme
	afdwingen van integriteit	permissiviteit tav gebrek aan integriteit
	ingenieurs en profeten	carrière-oligarchie
wetenschap	technisch-wetenschappelijke ontwikkeling (bèta-vooruitgang)	weerstand tegen technisch-wetenschappelijk ontwikkeling, alfa/gamma stilstand oiv relativisme
economie	bijgestuurde vrije markten	laissez-faire wisseling van hoogconjuncturen en recessies
	hoge groei en lage inflatie oiv van loon- en prijs-sturing	grote schommelingen in groei en inflatie
	inkomensbeheersing	toenemende inkomensverschillen
	beteugelen groepsbelangen	bevorderen groepsbelangen
	doelmatigheid	ondoelmatigheid
	stimuleren research & development	ontmoedigen / tegenwerken research & development
recht	prioriteit feiten en de beoordeling van feiten	prioriteit vormen en procedures
	gelijkheid voor de wet, maar rekening houden met ongelijkwaardigheid van mensen en meningen	gelijkheid voor de wet en gelijkwaardigheid van mensen en meningen

De herhaalde vraag die Rietdijk bij elk aspect stelt: wie / welke groepen hebben belang bij het ontwikkelen of in stand houden van de ene of andere opvatting of praktijk. Als cultuur-criticus ontmaskert R in groepsbelangen verhulde eigenbelangen die ten koste gaan van fundamentele algemene belangen (verminderen lijden en bevorderen geluk van allen), omdat zij de veiligheid, de vrijheid, de welvaart en het welzijn van anderen (on)bewust met verschillende vormen van dwang en geweld bedreigen.
--------------------------------------------------------------------------------------------
Toulmin, S., Return to Reason, 2001. NL vertaling Terug naar de rede, 2001.
pleidooi voor sceptisch pragmatisme; recombinatie van rationaliteit en redelijkheid (er is mogelijk een betere theorie en praktijk bij veranderende omstandigheden) vs rationalisme (er is maar één manier om het goed te doen in theorie en praktijk)

Verlies van vertrouwen in de samenhang van taal en feiten (begripsverandering in het licht van formele logica en historische ontwikkeling) (13). Taal alleen begrijpelijk als ze betekenisvol is binnen het ruimere kader van handelingen en instituties (22). Einde aan de droom dat rationaliteit, noodzakelijkheid en zekerheid zijn te verenigen in één wiskundig pakket (24). Relatie van substantiële, inhoudelijke argumentatie vh verhaal en de formele argumenten ve axiomatisch systeem, cf Michel de Montaigne (26). Relatie concepten en objecten, blijvende abstracte ideeën en tijdelijke specifieke dingen en toestanden (29). Inhoudelijke argumentatie – historische datering, ruimte voor alternatieve interpretaties en dubbelzinnigheden (32). Rationaliteit geconcentreerd op de inhoud, redelijkheid op de situatie (33, cf logica – rhetorica, 38). Montaigne sceptisch tav theorieën, Descartes en Pascal op zoek naar formele argumenten om (abstracte) theorieën te onderbouwen (35). Droom van de betrouwbaarheid van de volmaakte theorie en de zekerheid van het onweerlegbare bewijs (39v). Descartes: meetkunde als kennismodel: superioriteit van theoretische abstractie en logische deductie (42), oiv de wiskundige vorm van Galilei’s bewegingsleer (44). Historische achtergrond van de godsdienstoorlogen in Midden-Europa (1618-1648) van de speurtocht naar zekerheid en consensus vs de onzekerheden, dubbelzinnigheden en paradoxen, speurtocht culminerend in Newton’s Principia mathematica philosophiae naturalis (1687) (45). Transformatie Europa na 1600: ontwikkeling van een hoger niveau van maatschappelijke competentie (Hodgson, 47). Groei van een gemeenschap van mensen die een wetenschappelijk vertrouwen deelden, philia die geen belang hebben bij het profiteren van elkaars situatie, maar wel bij het gezamelijk genieten van gedeelde goede dingen (48). Exercitie en discipline ontwikkeld in Maurits van Nassau’s militaire academie: één juiste manier (inspiratie wiskunde) (48,49). Vergelijk echter de opbouw van Romeinse (vast grondpatroon) en Griekse (afhankelijk van de natuurlijke omstandigheden van het terrein) legerkampen (50,51). Vergelijk Franse voorkeur voor geometrische precisie (recht, tuinaanleg, formele bewijsvoering, elite aan ‘t hof) met Engelse voorkeur voor pragmatische souplesse (recht, tuinaanleg, experiment, elite meest op ‘t platteland) (53). Arbeidsspecialisatie (Anthony Flew – drogreden van de specialist: ik word alleen betaald om deze dingen te weten > ik wordt betaald om alleen deze dingen te weten, 56), gevaren: starheid, oogkleppen, bureaucratisering (58). De interne consistentie van formele systemen waarborgt echter niet de relevantie ervan voor alledaagse, praktische kennis (60). En ook het tussen haakjes plaatsen van waarden en ethiek gaat ten koste van de relevantie van de theorieën (61). Is te bewijzen dat het heelal een inherent stabiel systeem is? Newton: ja, empirisch. Leibniz: niet acceptabel, moet ook formeel bewezen worden. Poincaré (1889): drielichamenprobleem als struikelblok (64v) tegen de achtergrond van Kant’s middenpositie tussen empirisme en rationalisme, Lyells Principles of Geology en Darwins Origin of Species (68v). Onvoorspelbaarheid, fysisch determinisme > chaos en complexiteit (70v, OBW – geen logische of noodzakelijke stap). Ook op ‘t gebied van economie of landbouw niet één juiste methode. Voorbeeld: herorganisatie waterhuishouding Bali met voorbijgaan aan de rol van de watertempels die functionele irrigatieroosters bewaakten ter voorkoming van ongedierte, ziekten, droogte en overstromingen (78v). Ander voorbeeld: micro-krediet programma’s tbv armoede-bestrijding (81v). Je sommen goed maken <> de goede sommen maken (85). Drie rationalistische dromen: een universele methode, een volmaakte taal en een eenheidsstelsel voor de natuur (87). Wittgenstein: zinnen representeren (darstellen) feiten zoals een landkaart een gebied representeert (95). Leibniz wilde met een wetenschappelijke methode en taal de 17e eeuwse religieuze conflicten overstijgen, Montaigne beval aan te leven met onzekerheid en ambiguïteit, Bacon beschouwde zekerheid als een idool en riep op vanuit de ervaring sterke en zawkke punten van overtuigingen te zoeken (96). Vraag te stellen in de beginfase van de conceptie van mogelijke nieuwe theorieën: hoe moeten de nieuwe ideeën van de wetenschap worden toegepast? (102), want het is mogelijk gelukkkig te leven met onzekerheid, ambiguïteit en pluralisme (103). Index van productiviteit in economisch geavanceerde landen nu de kwaliteit van nieuwe ideeën, niet de kwantiteit van materiële goederen die ze produceren; ontwikkeling van schaarste-economie naar informatie-technologische overvloed-economie (104) Evenwicht bewaren tussen de verfijning van onze praktische vaardigheden en de menselijke belangen die deze dienen (105). Er is net zo min één methode voor het doen van wetenschappelijke ontdekkingen als voor het maken van een grote opera of mooie film (108). Einde droom van één objectieve, onpartijdige methode (106v). Van zuivere theorie naar klinische praktijk (127v). Voorbeeld: landomheinig in Afrika vanuit een soort ‘evenwicht-theorie’ houdt geen rekening met het onevenwichtige klimaat daar (130). Aristoteles: nagaan wat ‘pros ton kairon’ is, handelen in het licht van wat de situatie vereist (135). kat’holou (over het geheel genomen, universeel), kat’hekaston (bij de speciale gelegenheid, in het bijzondere geval). Verschuiving van de tijdloze vraag naar de algemene principes (OBW modale reducties) naar de tijdgebonden vraag ‘Van wiens belangen mogen we aannemen dat ze in moreel opzicht de doorslag geven in de situatie waar we hier en nu mee te maken hebben?’ (150). Debat Angell (NGO’s, wereldeconomie) – Carr (na crisisjaren sceptisch tav liberale democratie, realisme niet waardenneutraal) (173v) Ook niet één systeem voor de biologie (moleculen, macro-moleculen, ontwikkeling, evolutie, 180v). Na de 17e eeuwse godsdienstoorlogen de vrede van Westfalen: 1 nieuw systeem van souvereine natiestaten; 2 leidraad voor kerk en staat: cuius regio, eius religio; 3 vertrouwen in rationaliteit (ontwikkelen meetkundig zekere kennis). 1 en 2 niet te handhaven bij een wereldwijde onderlinge afhankelijkheid, cf de kritische werking van de NGO’s (191v). 3 geschokt door onvoorspelbare aardbeving van Lissabon (1755), WO I, omwenteling 1989 (193v). Pre-verbale kennis als wortel waaraan wetenschappelijke aanspraken hun zin ontlenen (208v). William James: veelsoortigheid van kennis (211). Wittgenstein: alle betekenisvolle taal kan worden gedeeld door alle taalgebruikers, en ‘waarover we niet kunnen spreken, moeten we zwijgen’ (212). Aristoteles: episteme, techne en phronesis (oordeelsvermogen), grieks: metis (handigheid, vernuft, bedrevenheid, vakkundigheid) (214v). Veel van onze kennis is pre-verbaal of niet-theoretisch (219). Kierkegaard, Emerson en Nietsche geven de voorrang aan epieikeia (billijkheid) boven nomos (wet) en phronesis (praktische wijsheid) boven episteme (intellectueel begrip) en maken zo een scherp onderscheid tussen moreel gezond verstand en elke rationalistische toewijding aan een formele ethische theorie (222). Montaigne als de schrijver die erin slaagde zijn aandacht te richten op dingen die er werkelijk toe doen (229). Tegenover het funderingsdenken: de pogingen om kennis een logisch betrouwbare basis te geven, is mislukt (233). Sextus Empiricus’ verhandelingen Adversus Logicos en Adversus Mathematicos (237). ST vs Wittgensteins blinde vlek voor de betekenis van de geschiedenis (‘Was geht mich die Geschichte an? Meine Welt ist die erste und einzige’ (Notebooks, 1914-1916) (238,255). Terug in een wereld van praktische hoop en vrees (241). Verheerlijking van de wiskundige rationaliteit als één aspect van een bredere, wetenschappelijke reactie op het verlies van de theologische consensus (242). Wetenchappelijk denken en praktisch handelen – cf Wittgensteins naaimachine, huis en vliegtuigvleugels. Praktische grondslag van onze kennis (vs overschatting van het verbale aspect van de kennis (modernisme) EN versus het postmodernisme (dat alleen de nutteloze verbale formules inwisselt voor de stelling dat al zulke formules ongeldig zijn) (244). Analyse en acties laten leiden door idealen die van rationele oordelen een springplank maken naar redelijke beslissingen (..) zoekend naar een evenwicht tussen harde feiten, gedeelde waarden en concurrerende belangen (251).
--------------------------------------------------------------------------------------------
Rubenstein, R., Kinderen van Aristoteles. Hoe christenen, joden en moslims verlichting brachten in de donkere Middeleeuwen, 2004. Modern denken (sc de strijd tussen geloof en rede) in West-Europa begint niet met de Renaissance, maar in de 12e eeuw in de discussies over de verenigbaarheid van het rationalisme van Aristoteles met de christelijke leer: het keerpunt in ‘t westers denken door de weg te banen voor wetenschappelijk onderzoek. De klassiek Griekse werken over algebra, geografie, geneeskunde en astronomie zijn doorgegeven, vertaald en verwerkt door moslims (bv ), joden (bv Maimonides, 1135-1204), christenen (bv Thomas van Aquino, 1224-1274, Summa theologica, kunstmatig huwelijk tussen geloof en rede), William v Occam (1285-1349: geloof en rede kunnen beter elk hun eigen weg zoeken). Tegenbewegingen: in ‘t islamitisch denken (mysticus al-Ghazali (1056-1111) – afrekening met Aristoteles, daarna ontwikkeling van wetenschappelijk onderzoek naar slaafs traditionalisme).
--------------------------------------------------------------------------------------------
Bryson, B. A Short History of Nearly Everything, 2003.
vertaling in het Nederlands: Een kleine geschiedenis van bijna alles, 2004.
Ontstaan van het universum gesteld op ongeveer 13,7 miljard jaar (18, Nasa team, 2003, gebaseerd op een reeks in de berekeningen ingebedde vooronderstellingen die stuk voor stuk een bron van vervuling kunnen zijn. Geoffrey Carr tav de kosmologie: "Een berg theorie op een molshoop van bewijzen" (163)). George Gamov: kosmische achtergrondstraling (19) maakt ongeveer 1 procent van de tv-storing uit. De volgende keer dat je klaagt dat er niets op tv is, vergeet dan niet dat je nog altijd naar het ontstaan van het heelal kunt kijken (20). Mogelijk meerdere heelallen (10). Wetenschappers menen dat ze terug kunnen kijken tot op 10^-43 sec (21). (OBW daaronder zijn wetenschappers die zich kostelijk vermaken om James Ussher, die in Anals of The Old Testament (1650) de schepping van de aarde dateert op de middag van 23 oktober 4004 voor onze jaartelling (75)). Alan Guth: inflatie-theorie, uitdijen van het heelal, verdubbeling van omvang elke 10^-30 sec, ontstaan zwaartekracht, elektromagnetisme, sterke en zwakke kernkrachten, elementaire deeltjes (22). Subtiele waarden: bv zwaartekracht sterker dan ineenstorting, zwakker dan uitdijen zonder klonteringen (22). Het heelal is vreemder dan we ons voor kunnen stellen: tijdruimte kromming (naar analogie van de platlander die zich over een bol beweegt (24). Omvang heelal onbekend – volgens de meeste theorieën groter dan 1.6 * 10²⁴ km (25). Hoogste snelheid met een door mensen gemaakt object op dit moment 56.000 km/uur (bv Voyagers met gravitatie-assistentie-techniek) (30). AU (astronomical unit, metriek in het zonnestelsel) afstand aarde-zon. Pluto ongeveer 40 AU’s van de aarde verwijderd, de Oort-wolk ongeveer 50.000 AU’s (32). Metriek in het heelal: lichtjaar (de afstand die het licht in een jaar aflegt). Om het centrum van ons melkwegstelsel te bereiken met de Voyager-snelheid, zou al meer tijd nodig hebben dan de mensheid bestaat (33). Fritz Zwicky: supernova (explosie van een ineenklappende neutronenster) (37). Robert Evans (Australië) spotte heel wat supernova’s, waarvan hij het licht na bv 60 miljoen jaar door het heelal reizen als een miniem vlekje op een wazige foto zichtbaar maakt (40). Dat zoeken naar supernova’s nu geautomatiseerd (41). Dichtbij waargenomen supernova’s in 1054 en in 1604. Supernova’s als verklaring voor het ontstaan van de zwaardere elementen (Fred Hoyle: ‘Big Bang’ term, ook al zelf aanhanger van de steady state theory ) (42). Exploderende ster > nieuw zonnestelsel (klonteringen in zo’n 200 miljoen jaar). Ongeveer 4,5 miljard jaar geleden object ter grootte van Mars op aard geklapt waardoor voldoende materie werd weggeblazen om de maan te vormen, die dan met de aarde een stabiel(er) systeem vormt. Volgende 500 miljoen jaar de aarde bekogeld met kometen, meteorieten en ander galactisch materiaal – de bestanddelen die nodig waren voor een succesvolle vorming van leven (44). Meten. Bepaling cirkelomtrek van de aarde door driehoeksmeting (47v) en elliptische baan van de planeten door toepassing van de omgekeerde kwadraatwet (51). Newton’s Principia: de (eerste echt universele) bewegingswetten. Meten afstand zon-aarde bij passage Venus voor de zon (bv 1761 eerste coöperatieve internationale wetenschappelijke onderneming om dat te meten – lukte toen niet, wel in 1769: James Cook op Tahiti) (57,59) (OBW in 2004 voor ‘t eerst weer zo’n passage sinds 1882 – afstand berekend op ongeveer 150 miljoen km, volgende passage: 2012). Henry Cavendish: massa van de aarde 6 maal een miljard maal een biljoen ton (64). Geologie (die de 19e eeuw in haar ban hield): James Hutton plutonist; neptunisten (fossielen in bergen door rijzen en dalen zeespiegels) vs plutonisten (rijzen zeebodem door vulkanen en aardbevingen) (66). Ander conflict: catastrofisten vs uniformitarianisten (geleidelijke veranderingen) (71). Darwin (die dol was op ‘exacte’ getallen), rekende vanuit het tijdsverloop van geologische processen en stelde de ouderdom van de aarde op 306.662.400 jaar (77). Lord Kelvin argumenteerde vanuit een inschatting hoe lang een lichaam als de zon zou kunnen branden zonder zijn brandstof uit te putten, en kwam op die gronden niet verder dan een leeftijd van zo’n 24 miljoen jaar (79, Kelvin: tweede wet vd thermodynamica: er wordt altijd een beetje energie overgedragen > geen perpetuum mobile mogelijk, 78). In de 19e eeuw werd een stortvloed van fossiel materiaal (bv delen van allerlei –saurussen) betrokken in de daterings-discussies (80v). Edward Cope was zo enthousiast geraakt door het aan elkaar passen en meten van oude botten van uitgestorven soorten, dat hij wenste dat zijn skelet tot standaard voor de soort homo sapiens zou worden verklaard, wat helaas na preparatie werd afgekeurd omdat het sporen van een beginnende syfilis vertoonde (94). Tegen het eind van de 19e eeuw liepen de schattingen van het opkomen van complex leven in het Cambrium uiteen van 3 miljoen tot 2,4 miljard jaar (95). Chemie. 1675 Hennig Brand was er van overtuigd dat hij uit menselijke urine goud zou kunnen distilleren, en zie daar: hij ontdekte fosfor dat meer dan goud waard was in die tijd (96). Carl Scheele ontdekte acht elementen en veel bruikbare chemische verbindingen, alleen had hij de eigenaardige gewoonte alles ook te willen proeven. In 1786 werd hij op 43jarige leeftijd dood achter z’n werktafel aangetroffen, omringd door zijn verzameling giftige stoffen, die stuk voor stuk de oorzaak konden zijn van de verbijsterde, bevroren uitdrukking op z’n gezicht (97). Lavoisier (1743-1793, guillotine) hielp nauwkeurigheid, helderheid en systematiek in de scheikunde te brengen (99). Als eerbewijs werd honderd jaar na zijn dood in Parijs een standbeeld voor hem opgericht, zij het met ‘t hoofd van de wiskundige en filosoof Marquis de Condorcet (100). 1827 Robert Brown: Brownbeweging van stuifmeelkorrels op water > voortdurend bewegende moleculen (101). Aantal moleculen in 2,016 gram waterstofgas vastgesteld op ongeveer 6*10²³ (aantal kopjes water in de Grote Oceaan, aantal limonadeblikjes dat de hele aarde zou bedekken tot een hoogte van 322 kilometer, 103). Mendelejev: periodiek (omdat eigenschappen zich periodiek herhalen, af te lezen aan de verticale kolommen) systeem van de elementen (1869) (105), horizontaal geordend op atoomnummer (aantal protonen in de kern) (106). Ongeveer 120 bekende elementen. 1896v Marie en Pierre Curie: ontdekking radioactief verval (omzetting massa in energie) (107) > halveringstijd als dateringsmiddel (108). Radioactiviteit (energie=heilzaam) pas in 1938 uit consumptieartikelen verbannen (109). Fysica. Eind 19e eeuw een indrukwekkende reeks universele wetten op de gebieden van "moving, mixing & measuring" (113). Het algemene gevoel was dat de fysica min of meer "klaar" was. De fysica stond echter op het punt een herstart te maken. J. Willard Gibbs liet zien dat de thermodynamica ook toepasbaar was op het niveau van chemische reacties (114). Michelson en Morley toonden aan dat licht in alle richtingen dezelfde snelheid heeft, zodat Newton’s wetten niet altijd en overal van toepassing bleken (116). Dat luidde de 20e eeuw in: een eeuw waarin veel mensen niets en niemand alles zou begrijpen (117). Max Planck (1900): energie geen continuum maar quanta (quantumtheorie quantie>fotonen). Einstein (1905): lichtsnelheid constant, massa en energie equivalent, tijd en ruimte covariant, bewijs bestaan atomen; (1915): gravitatie en accelleratie equivalent (118v). Edwin Hubble (1919v) van één sterrenstelsel (onze Melkweg) naar een enorm groot aantal sterrenstelsels, die zich van ons af bewegen (hoe verder weg, hoe sneller: Ho = v/d, hoewel het enige constante aan deze constante van Hubbel de constantie discussie over de waarde van de constante is (cf 162)) > oplossing van de problemen van een statisch heelal (ineenklappen, oververhitting, 128). John Dalton (1808): alles bestaat uit atomen (klein, talrijk en duurzaam) (132v). Rutherford (1910): incidenteel afketsen en afbuigen van alfadeeltjes (helium-kernen) op goudfolie > atoom voornamelijk "lege ruimte" (elektronen – analogie snel ronddraaiende ventilator-bladen: deze lijken overal, elektronen zijn overal) met daarbinnen een harde kern (protonen,neutronen) (136). Niels Bohr: kwantumsprong elektronen die alleen in bepaalde "banen" bestaan na absorptie of emissie van fotonen (vgl ronddravend paard aan de lijn). James Chadwick vindt in 1932 de neutronen die de atoom-kern in evenwicht houden (139). Golf-deeltjes-dualiteit van het gedrag van elektronen > Heisenberg (1926): kwantummechanica (onzekerheid, beter: onbepaalbaarheid van snelheid EN positie, waarvan de waarschijnlijkheid door golfvergelijkingen wordt weergegeven) (139v). Sterke kernkracht bindt protonen (grote elementen instabieler), zwakke kernkracht controleert radioactief verval (143). Arthur Holmes: meet het tempo waarin uranium tot lood desintegreert. Harrison Brown: meet loodisotopen in stollingsgesteente (150). Clair Patterson: gebruikt massaspectrometer > ouderdom aarde 4550 miljoen jaar (151). Daarna onderzocht Patterson de opeenhoping van lood in de atmosfeer, botten en bloed. Sterke stijging na 1923. Patterson vs loodindustrie (bedrijf Ethyl, toevoeging lood aan benzine e.a.), enorm tegengewerkt. Dankzij zijn doorzettingsvermogen Clean Air Act (1970) en afschaffen loodhoudende benzine (1986) en pas in 1993 afschaffen loodsoldeer bij Amerikaanse voedingsblikken (153). Naast het zenuwgif lood (in blikken en benzine), ozon-afbrekende cfk’s (in koelkasten, deodorants en hairsprays) ook radioactiviteit in de 20e eeuw (OBW als onzichtbare "weapons of mass-destruction"). De jacht naar subatomaire deeltjes met atom smashers (cyclotron, colliders). Sommige deeltjes zeer vluchtig (bv 10^-24 sec), sommige zeer weinig massa (bv neutrino’s ‘n massa van ongeveer tien miljoenste van die van een elektron, 156). Al dit onderzoek heeft in ieder geva het duurste gat in het heelal opgeleverd: de voor twee miljard dollar aangelegde tunnel voor de Superconducting Supercollider in Texas, waar het Congres in 1993 geen gat meer in zag. Anderzijds leverde het Cern als zijproduct het World Wide Web (Tim Berners-Lee, 1989) (157). In 2004 nog enthousiast gezocht naar de vooralsnog gepostuleerde tachyonen (sneller dan licht) gravitonen (zwaartekracht-deeltjes) en Higgs-Bosonen (die massa zouden geven aan deeltjes). Standaardmodel: fermionen (quarks > protonen en neutronen; leptonen > elektronen en neutrino’s) bosonen (brengen de krachten over: fotonen en gluonen). (159) Dit model is onvolledig: het verklaart noch massa noch zwaartekracht. En het is naar ‘t gevoel van de fysici niet eenvoudig genoeg. Dit geeft ruimte aan andere (meer speculatieve) benaderingen, zoals de snaren-theorie of de membranen-theorie ("De beide membranen, die de zijden van de vijfde dimensie vormen, konden als kwantumfluctuatie uit het niets zijn ontstaan en vervolgens zijn uiteengedreven" BB: Dit valt niet te betwisten. Laat staan te begrijpen. 160,161). Ook in de kosmologie is een groot deel van de hoeveelheid materie die nodig is om de boel bij elkaar te houden, nog niet terug te vinden > donkere materie (Fritz Zwicky) (164), BB: DUNNOS (Dark Unknown Nonreflectable Nondetectable Objects Somewhere). Daarbij ook ‘n even onbekende ‘donkere energie’ die het heelal uiteendrijft. Tussenstand volgens BB: we leven in een heelal waarvan we de ouderdom niet kunnen berekenen, omgeven door sterren waarvan we niet weten hoe ver ze van ons verwijderd zijn, dat gevuld is met materie die we niet kunnen identificeren, en dat werkt volgens natuurwetten waarvan we de eigenschappen niet echt begrijpen. (165) Geologie Arthur Holmes (1944): de radioactieve opwarming binnen in de aarde veroorzaakt convectiestromen die verantwoordelijk is voor het aards magnetisme en verschuivingen van de continenten over het aardoppervlak (plaattektoniek) (169). Subductie: aardkorst en sedimenten worden teruggevoerd naar het binnenste van de aarde (171). Tony Dickson (2002): plotselingen verandering van de chemische samenstelling van de grote wereldzeeën > belangrijke biologische veranderingen (175). Gevaren die de het leven op aarde bedreigen: inslagen van asteroïden/planetoïden (miljarden rotsblokken in de ruimte, BB de baan van de aarde is als een snelweg waarop regelmatig voetgangers oversteken die niet goed uitkijken, 183; in 1993 passeerde een asteroïde ons op nog geen 96.000 km, BB: equivalent van een kogel door je mouw; effect: vgl de inslag van de komeet Shoemaker-Levy 9 op Jupiter in 1994), vulkaanuitbarstingen en aardbevingen (196v, vgl Lissabon 1755, Krakatou, Indonesië 1883, nu bv plaatgrenzen onder Tokio, grote magmahaard onder het Yellowstone National Park (laatste grote uitbarsting 630.000 jaar geleden – uitbarsting gemiddeld om de 600.000 jaar. Aardopbouw: steenachtige lithosfeer, daaronder hete, stroperige asthenosfeer, daaronder de vloeibare buitenste kern en de vaste binnenste kern (204v). We weten niet wat er voorbij het peridotiet-gesteente (tot ongeveer 160 km diep) is (206). Onderzoek door vanaf een schip in open water te boren naar de discontinuïteit van Moho (project Mohole) was als ‘t proberen om vanaf het dak van het Empire State Building met een spagettistengel een gat het New Yorkse trottoir te boren. In 1966 zag het Congres hier geen gat meer in: No Hole (202/203). Het door convectiestromen in de vloeibare buitenste aardkern veroorzaakte aardmagnetisme keert zich gemiddeld elke 500.000 jaar om, zij het onregelmatig: de laatste omkering was 750.000 jaar geleden (207). We weten niet hoe het zich omkeert, wel dat we mogelijk nu in zo’n omkeringsperiode zitten (magnetisme vorige eeuw met zo’n 6% afgenomen – afname van het aardmagnetisme betekent minder bescherming tegen gevaarlijke kosmische straling, 207). Bruikbaar zijproduct: extremofielen uit de hete poelen van Yellowstone, Kary Mullis gebruikte hun hittebestendige enzymen voor de ontwikkeling van polymerase kettingreactie die onderzoekers in staat stellen om DNA snel te kopiëren (221). Biologie Gunstige begincondities voor de ontwikkeling van leven op aarde: magnetisme (bescherming kosmische straling), stabiliteit door dubbelplaneet-systeem met de maan, de juiste elementen in de juiste verhoudingen op de juiste tijd, atmosfeer (temperatuur, bescherming kosmische straling), luchtstromen, golfstromen, koolstofcyclus (kooldioxide niveau door industriële activiteiten sterk verhoogd (ingeschatte verdubbeling tussen 1958 en eind 21e eeuw), nu nog geabsorbeerd, maar dat kan boven een kritische drempel ontsporen: bij te sterke stijging van de temperatuur zullen veel bomen en planten sterven, hun lading koolstof vrijgeven en daarmee het probleem verergeren (251), water (diepzeeonderzoek: levensvormen die niet gebaseerd zijn op fotosynthese, maar op chemosynthese (260), radioactief afval dumpen (261), overbevissing (263v). Ontstaan van leven: het genereren van aminozuren, vetzuren en suikers kan onder relatief eenvoudige condities, probleem is het genereren van eiwitten (functionele ketens van aminozuren > proteïnen) (267v Fred Hoyle: het is alsof een werveldwind door een schroothandel jaagt en een compleet geassembleerde jumbojet achterlaat. Echter, zoiets wordt niet beweerd door evolutie-biologen: zij postuleren een stapsgewijs, selectief proces van samenklontering van aminozuren. Ketenvorming (polimerisatie) komt in allerlei varianten in de natuur voor, vgl kristalvorming.). Huidige datering begin leven 3,85 miljard jaar (organische resten gevonden in gesteente van die leeftijd, verval van uranium in zirkoonmineralen, gemeten door de SHRIMP van Bill Compston, 274). Meteorieten vol aminozuren en complexe suikerketens (>panspermia-hypothese, verplaatst alleen de vraag naar ‘t ontstaan van leven naar elders). Eerst alleen bacteriën (prokaryoten: cellen zonder celkern) (276). Toen uitvinding fotosynthese door cyanobacteriën > meer en meer zuurstof (efficiëntere energie-productie) (277) > ontwikkeling stromatolieten in ondiep water: eerste ecosysteem, nog te zien ten noordwesten van Australië (278). Daarna ontstaan nieuwe cel (met kern en organoïdes, bv mitochondriën met eigen DNA (ingevangen bacterie?): eukaryoten (279). Tweedeling: organismen die zuurstof afstoten (zoals planten) en die zuurstof opnemen. Daarna ontstaan meercellige organismen (280). Op de huid zo’n miljard bacteriën, in de spijsverteringsorganen meer dan honderd biljoen microben in minstens 400 verschillende soorten (281). Elk menselijk lichaam bestaat uit ongeveer tien quadriljoen menselijke cellen en honderd quadriljoen bacteriële cellen. Deze bacteriën kunnen wel zonder ons overleven, wij bepaald niet zonder hen. Een bacterie die zich in negen minuten kan voorplanten, zou theoretisch in twee dagen meer nakomelingen kunnen produceren dan er protonen in het heelal zijn (282). Bacteriën wisselen informatie uit, wat hen genetisch tot één enkel superorganisme maakt (283). Sommige microben diep onder de grond delen zich heel traag (eens in de honderden jaren) (284). Wonderlijke kostgangers: slijmzwammen (myxomyceten) > naaktslak > plant (286). Het leven is heel gevariëerd, grotendeels klein, eencellig en onbekend (289). In ‘t menselijk lichaam zo’n tien miljoen soorten defensieve witte bloedcellen die infecties te lijf gaan (291). Veel ziekten ‘n bacteriële oorsprong, andere ‘n virale (virus: "een stukje door slecht nieuws omgeven nucleïnezuur" (Peter Medawar) (293) Ongeveer 5.000 soorten virussen bekend (294) > pokken, slaapziekte, Spaanse griep, ebola, lassa etc. (296). Schatting dat de aarde dertig (anderen: vierduizend) miljard levensvormen heeft voortgebracht. In het fossielenbestand slechts 250.000 bekend (1 op de 120.000), die erg willekeurig over tijd en plaats verdeeld zijn (relatief veel mariene wezens) (299). De kleischalielaag van Burgess bevat een groot aantal soorten van vlak na het begin van de Cambrische explosie (302): een periode met ‘n ongeëvenaarde vernieuwing en experimenten met lichaamsbouw (303). Misschien wel 20 van de soorten van Burgess behoorden (volgens toenmalige analyse) tot geen enkele bekende stam. Gould trok daaruit de conclusie: de geschiedenis van het leven is een verhaal van massale ontruiming, gevolgd door differentiatie binnen een paar overlevende stammen (304). Echter: Complexe organismen bestonden al minstens honderd miljoen jaar voor het Cambrium: Australië, Flinders Range (304v) en bij nader inzien waren veel van die unieke soorten van Burgess alsnog onder te brengen bij bekende stammen (309). En veel van de Cambrium-dieren waren er al lang(er), maar dan veel kleiner (309), te klein om als fossiel te ‘overleven’ (310). De Cambrische explosie was eerder een toename in grootte en ‘n plotseling verschijnen van nieuwe lichaamsvormen (Richard Fortey, 310) Tijdsschaal: spreid je armen (beeld van de 4,5 miljard jaar aardse geschiedenis). Al het complexe leven zit slechts in één hand en met een enkele beweging van de nagelvijl kun je de geschiedenis van de mens verwijderen. Hoe complexer de soort is, des te sneller sterft ze uit (313). Van de miljarden levensvormen 99,99 procent verdwenen (317). Vijf belangrijke uitroeiingen: Ordovicische, Devoonse, Permische (dino’s, zelfs 1/3 van de insectensoorten), Triasschische en die van het Krijt, en meerdere kleinere uitroeiingen (318v). Op z’n minst 25 mogelijk oorzaken: opwarming, afkoeling, zeespiegels, zuurstoflediging zee, epidemieën, methaan-lekkages, inslagen meteorieten/kometen, super-cyclonen, vulkaanuitbarstingen, zonnevlammen etc. (319). Het Natural History Museum in Londen herbergt zo’n zeventig miljoen objecten van over heel de wereld (325). Enorm veel verzameld – roep om een hanteerbaar classificatiesysteem. Linnaeus ordende alle levende dingen naar hun fysieke attributen, binominale ordening (332). Taxonomie als slagveld (334). Misschien wacht nog wel 97 procent van de planten- en dierensoorten op ontdekking (336). Waarom doen we zo weinig aan taxonomie? De meeste organismen zijn klein (bv mijten pas in 1965 ontdekt, 339), we zoeken niet op de juiste plekken (bv tropische regenwouden), er zijn niet genoeg specialisten, terwijl er heel veel interessante organismen zijn (bv bdelloidea (metabolisme uitschakelen), fungi, de wereld is heel groot (lang nog niet overal gekeken) en op de gekste plaatsen kun je unieke ecosystemen tegenkomen (bv diepe grot in Roemenië, 342). Na 47 cel-delingen heb je 10¹⁵ (tienduizend biljoen) cellen (344). Dagelijks sterven miljarden cellen voor je (345). De paar honderd verschillende celtypen variëren sterk in vorm en grootte, bv eicel 85.000 keer groter dan spermacel (hoezo mannelijke dominantie?). De meeste cellen gaan ‘n paar maanden mee, uitzondering bv de hersencellen, ook al worden de bestanddelen ervan voortdurend vernieuwd (346). Anthonie van Leeuwenhoek:275 maal vergrotingen > honderden verslagen van feiten en tekeningen. Relatie met Johannes Vermeer: gebruik camera obscura techniek voor projectie licht en perspectief? (347) In 1683 ontdekte van Leeuwenhoek bacteriën. In 1831 zag Robert Brown voor ‘t eerst de celkern, die hij nucleus noemde (348). De cel is een drukke lokatie: miljoenen atomen en moleculen botsen een miljard keer per seconde (349). Enzymen vervullen duizenden taken per seconde. Allerlei taken: energie aan voedingsstoffen onttrekken, structuren opbouwen, afval afvoeren, indringers verjagen, boodschappen verzenden en ontvangen, herstelwerkzaamheden. Als je alleen de moleculen zou tellen waarvan er meer dan vijftigduizend in de cel voorkomen, heb je nog altijd minimaal honderd miljoen eiwitmoculcen per cel (350). Op elk moment moet een cel zo’n miljard ATP-moleculen (energie-dragers) bevatten. Een cel die niet een ‘doorleef-signaal’ krijgt, sterft (apoptosis: geprogrammeerde celdood) (351). Stromen berichten, waarvan de meeste door boodschappers (hormonen), vanuit de hersenen of regionale centra (paracrinie). Al deze activiteit wordt door niets anders geleid dan door de elementaire regels van aantrekken en afstoten. (352). Robert Chambers: Vestiges of the Natural History of Creation (1844: mens mogelijk uit lagere primaten ontwikkeld). Charles Darwin, 1831-1836 reis met de Beagle > schat aan soorten en fossielen > On the Origin of Species by Means of Natural Selection, or the Preservation of Favoured Races in the Struggle for Life (1859). Succes, maar ook kritische vragen in die tijd: waar zijn de overgangsvormen? (360). William Paley: zakhorloge gemaakt door intelligente entiteit. Darwin’s mechanisme verklaart wel ‘t fitter worden van een soort (het DAT van selectie), maar niet het HOE van ‘t ontstaan van een nieuwe soort. (361). Mendel ontdekte de werking van ‘t HOE mechanisme (Brno 1865): de recessieve en dominantie erfelijkheidsfactoren (362v). Darwin (1871): The Descent of Man. (de vrouw van de bisschop van Worcester: Afstammelingen van de apen? Laten we hopen dat ‘t niet waar is, en als het wel zo is, laten we dan bidden dat ‘t niet algemeen bekend wordt.) DNA in 1869 ontdekt door Johann Friedrich Miescher, waarvan hij in 1892 opperde dat ‘t de drager van erfelijkheid zou kunnen zijn (369). Thomas Hunt Morgan onderzocht chromosomen mbv de Drosophila (fruitvlieg) (1904v) (370). Oswald Avery (1944): DNA het werkzame agens bij het erfelijkheidsproces (372). Linus Pauling, Maurice Wilkins, Rosalind Franklin, Francis Crick en James Watson > spiraal-vormige structuur DNA, opgebouwd uit ACGT (1953). Genen als de instructies om eiwitten aan te maken (leuk beeld: elk gen als de toets van een piano > symfonie van het bestaan 377). Dominante, controlerende hoxgenen sturen de cel-specificatie (380). Er zijn planten en dieren met veel meer genetisch materiaal dan de mens – niet de hoeveelheid genen, maar wat er mee gedaan wordt is bepalend (381). Het genoom (details van de genen binnen het DNA) is een onderdelenlijst – ‘t zegt nog niets over hoe genen werken. Daarom als volgende stap de ontwikkeling van het proteoom: de informatiebibliotheek mbt de aanmaak van de eiwitten die in de cel ‘t werk doen (382) (OBW en info over hun kenmerken: elk proteïn is als ‘n Zwitsers zakmes, waarvan gedragingen/functies samenhangen met de chemische eigenschappen van het proteïn en die van de biochemische context van ‘t proteïn). Alexander von Humbold over wetenschappelijke ontdekkingen: eerst ontkennen de mensen dat ‘t waar is, dan ontkennen ze dat ‘t belangrijk is en ten slotte kennen ze de eer aan de verkeerde toe (389). Op het hoogtepunt van de laatste ijstijd bevond 30 procent van het aardoppervlak zich onder het ijs. Nu is dat 10 procent en voor 14% geldt een permafrost. Een ijskap op beide polen is uniek, evenals permanente gletsjers op gematigde plaatsen als Nieuw-Zeeland (394). Geen idee welke natuurlijk verschijnselen de temperatuur van de aarde zo snel op of neer kunnen jagen – waarschijnlijk een snelle terugkoppelingslus ivm een verstoring van de oceaanstromingen(397). Het klimaat is een product van zoveel variabelen (CO₂-niveau’s, het verschuiven van de continenten, solaire activiteit, etc.) dat het net zo moeilijk is de gebeurtenissen van het verleden te begrijpen als die in de toekomst te voorspellen (398). Als het westelijk deel van de Antarctische ijskap instort, zou de zeespiegel gemiddeld met 4,5 tot 6 meter stijgen. We leven op ‘t scherp van de snede tussen extreme koude en extreme hitte. Overigens zijn ijstijden geen slechte zaak: ze verkruimelen gesteenten tot vruchtbare grond, laten zoetwatermeren ontstaan en houden de planeet in beweging (399). Tegenwoordig kent de literatuur ongeveer twintig soorten homoniden ogv fragmentarische overblijfselen van misschien vijfduizend individuen (405). Beroemd:1974 vondst Lucy (3,8 miljoen jaar, Ethiopië). 2002 vondst in Tsjaad van een homonide van 7 miljoen jaar (411). Homo zo’n twee miljoen jaar geleden – ontwikkeling vanaf homo habilis (handen) via bv homo erectus (gebruik vuur en complexe handwerktuigen) tot homo sapiens (413) In India bv nog maar één oermenselijk fossiel gevonden van zo’n 300.000 jaar geleden (420). Homo sapiens vanaf ongeveer 100.000 jaar geleden (421). Alan Wilson cs (1987v): onderzoek mitochondrisch DNA > verwantschap van de moderne mensen. Echter Thorne cs 2001: DNA mungo-mens (62.000) DNA genetisch anders (428). Harding: veelvoud aan migraties en verspreidingen in verschillende delen van de wereld en in alle richtingen, waardoor er behoorlijk in de genpot geroerd is (429). Menselijke aard verheven (nieuwsgierig onderzoeken) en laaghartig (doodmartelen dodo’s) (433). ‘n Onvoorstelbare drang tot verzamelen van soorten door ze uit te roeien (434v). Schattingen van het aantal verdwijnende soorten lopen uiteen van een paar tot meer dan duizend per week. (440).
OBW Wat we nu weten, is nog niet te beschouwen als kennis in de zin van echt begrijpen hoe ‘t werkt, maar eerder als kermis: we weten er net genoeg van om er kunstjes mee uit te kunnen halen.
--------------------------------------------------------------------------------------------
Janssens, D., Tussen Athene en Jeruzalem, filosofie, profetie en politiek in het werk van Leo Strauss, 2003 abstract
Filosofie en religie als peilers van de westerse beschaving. S vs relativisme, nihilisme en historicisme. Geloof en denkkracht verbonden in dienst aan de gemeenschap met het oog op het goede samenleven. In de middeleeuwen beschouwden islamitische en joodse wijsgeren religie en rede nog als twee gescheiden, maar elkaar complementerende, gebieden. Zo beschermden zij de natuurlijke politieke, ethische orde tegen aanvallen van filosofen, terwijl zij tegelijkertijd de filosofie beschermden tegen onverdraagzame politieke-religieuze autoriteiten. Zo probeerden deze klassieke denkers te voorkomen dat geloven en denken, als twee gezworen vijanden, met elkaar verwikkeld zouden raken in een strijd op leven en dood.
OBW de geschiedenissen van de boek-godsdiensten zijn zowel rijk aan beschavings-vondsten als bezaaid met letter-lijken. Vervoering brengt het beste en het slechtste voort.
--------------------------------------------------------------------------------------------
Sardar, Ziauddin, Desperately Seeking Paradise. Journey of a Sceptical Muslim, 2004
S vs the litteral interpretation of the Koran. S vs sjaria that makes countries women-unfriendly. S’ preference: every generation it’s own interpretation of the Koran. His conclusion is that all present versions of islam are autoritarian. S wants to search the "ratio" in the "rich text of the Koran" in the footsteps of the 11^th century Al-Ghazali. S part of a small group of islamic intellectuals – still no (enlighted) islamic movement.
--------------------------------------------------------------------------------------------
metafysica - dwaallicht voor de verdoolden / moeras voor dwaalgeesten
Metaphysics - Marsh for the Wandering
About stories and ideas that may be forgotten or have to be reinterpreted.
The illiterate prefer litteral interpretations.
Belief along the lines of tradition and rationality (cf Baal Sjem Tov).
Via negativa, eg: deny the non-existence of HaShem (M).
The existence of God cannot be proved (the islamic filosofer Al-Ghazalli).
A description is not an explanation. Science is concerned with modally irreducible descriptions of Presence.
If present Presence is not meaningfull, why should future Presence be?
The meaning of the story I hear is my understanding.
The meaning of the story I remember is my acting.
Anthropic islands of local meaning (local telos/purpose/final cause) if universalized > anomalies (cf Spinoza: all final causes are in fact efficient causes; cf Kant: system of internal final causes)
Insight in the secret of reality (mysterium tremendum et fascinans) as a gift of reality that cannot be reached through conceptual stepping stones.
The heart grasps more than reason can know (cf Pascal).
What do you mean if you say that there are secrets hidden in that 'almost nothing'? (cf Ibn Ezra: 'Here a profound idea (sod) is hidden').
In the beginning of story-telling there were some story-tellers who insisted that others should hear and retell their stories instead of making up their own stories.

if you want to stay happy
as human set
of walking and talking limits
stop reading texts
that pretend to give meaning
to any of the words
absolute, eternal and infinite
or
(if you think
you understand
this better)
absolutely
keep yourself
infinitely far
from eternity

troost is dat iets zo langzaam sterft
dat het wel eeuwig lijkt te leven
troost is dat iets zo snel vervliegt
dat het er nooit geweest lijkt
troost is dat iets de tijd krijgt
zich te realiseren
dat het de tijd heeft

waarom
zo haastig
zoeken?
hoe je je ook
wendt of keert
voor je zijn
de sporen naar het verleden
en de stappen uit de toekomst
je bevindt je nu
op de grens
in de aanwezigheid
van alles of niets